(آیه 88) با توجه به این که آیات قبل و بعد در ارتباط با مباحث قرآن است، پیوند این آیه که با صراحت از اعجاز قرآن سخن مى گوید با آنها نیاز به گفتگو ندارد.

به هر حال خداوند روى سخن را در اینجا به پیامبر(صلى الله علیه وآله) کرده، مى گوید: «بگو: اگر انسانها و پریان ـ جن وانس ـ اتفاق کنند تا همانند این قرآن را بیاورند همانند آن را نخواهند آورد هر چند یکدیگر را کمک کنند» (قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الاِْنْسُ وَالْجِنُّ عَلى اَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِه وَلَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْض ظَهیرًا).

این آیه با صراحت تمام، همه جهانیان را اعم از کوچک و بزرگ، عرب و غیر عرب، انسانها و حتّى موجودات عاقل غیرانسانى، دانشمندان، فلاسفه، ادباء، مورخان، نوابغ و غیرنوابغ، خلاصه همه را بدون استثناء در همه اعصار دعوت به مقابله با قرآن کرده است و مى گوید: اگر فکر مى کنید قرآن سخن خدا نیست وساخته مغز بشر است، شما هم انسان هستید، همانند آن را بیاورید و هرگاه بعد از تلاش وکوشش همگانى، خودرا ناتوان یافتید، این بهترین دلیل بر معجزه بودن قرآن است.

این دعوت به مقابله که در اصطلاح علماء عقائد، «تحدّى» نامیده مى شود یکى از ارکان هر معجزه است، و هر جا چنین تعبیرى به میان آمد به روشنى مى فهمیم که آن موضوع، از معجزات است.

(آیه 89) این آیه در واقع بیان یکى از جنبه هاى اعجاز قرآن یعنى «جامعیت» آن است، مى گوید: «ما در این قرآن براى مردم از هر چیز نمونه اى آوردیم» و همه معارف در آن جمع است (وَلَقَدْ صَرَّفْنا فى هذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَل).

«اما بیشتر مردم (در برابر آن از هر کارى) جز انکار ابا داشتند» (فَاَبى اَکْثَرُ النّاسِ اِلاّ کُفُورًا).

به راستى این تنوع محتویات قرآن، آن هم از انسانى درس نخوانده، عجیب است، چرا که در این کتاب آسمانى، هم دلائل متین عقلى با ریزه کاریهاى مخصوصش در زمینه عقائد آمده، و هم بیان احکام متین و استوار بر اساس نیازمندیهاى بشر در همه زمینه ها، هم بحثهاى تاریخى قرآن در نوع خود بى نظیر، هیجان انگیز، بیدارگر، دلچسب، تکان دهنده و خالى از هرگونه خرافه است. و هم مباحث اخلاقیش که با دلهاى آماده همان کار را مى کند که باران بهار با زمینهاى مرده!

مسائل علمى که در قرآن مطرح شده، پرده از روى حقایقى بر مى دارد که حداقل در آن زمان براى هیچ دانشمندى شناخته نشده بود.

خلاصه قرآن در هر وادى گام مى نهد، عالیترین نمونه را ارائه مى دهد. به همین دلیل اگر جن و انس جمع شوند که همانند آن را بیاورند قادر نخواهند بود.