(آیه 67) در آیات گذشته قسمتهاى مهمى از احکام جهاد و درگیرى با دشمنان بیان شد، در اینجا با ذکر قسمتى از احکام اسراى جنگى این بحث تکمیل مى شود.
نخستین مطلب مهمى را که در این زمینه بیان مى کند، این است که مى گوید: «هیچ پیامبرى حق ندارد اسیران جنگى داشته باشد، تا به اندازه کافى جاى پاى خود را در زمین محکم کند و ضربه هاى کارى و اطمینان بخش بر پیکر دشمن وارد سازد» (ما کانَ لِنَبِىٍّ اَنْ یَکُونَ لَهُ اَسْرى حَتّى یُثْخِنَ فِى الاَْرْضِ).
بنابراین گرفتن اسیر تنها در صورتى مجاز است که اطمینان کامل از پیروزى بر دشمن حاصل شود در غیر این صورت باید با ضربات قاطع و کوبنده و پى درپى قدرت و نیروى دشمن مهاجم را از کار بیاندازند. اما به محض حصول اطمینان از این موضوع، هدف انسانى ایجاب مى کند که دست از کشتن بر دارند و به اسیر کردن قناعت کنند.
سپس آن گروه را که بر خلاف این دستور رفتار کردند مورد ملامت قرار داده و مى گوید: «شما تنها به فکر جنبه هاى مادى هستید و متاع ناپایدار دنیا را مى خواهید، در حالى که خداوند سراى جاویدان و سعادت همیشگى را براى شما مى خواهد» (تُریدُونَ عَرَضَ الدُّنْیا وَاللهُ یُریدُ الاْخِرَةِ).
بنابراین نباید به خاطر منافع آنى وزودگذر، منافع مستمرآینده را به خطر افکند!
و در پایان آیه مى فرماید: دستور فوق در واقع آمیخته اى از عزّت و پیروزى و حکمت و تدبیر است، چون از ناحیه خداوند صادر شده «و خداوند عزیز و حکیم است» (وَاللهُ عَزیزٌ حَکیمٌ).
(آیه 68) در این آیه بار دیگر به ملامت و توبیخ کسانى که براى تأمین منافع زودگذر مادّى مصالح مهمّ اجتماعى را به خطر افکندند، پرداخته، مى گوید: «اگر فرمان سابق خدا نبود عذاب و کیفر بزرگى به خاطر اسیرانى که گرفتید به شما مى رسید» (لَوْلا کِتابٌ مِنَ اللهِ سَبَقَ لَمَسَّکُمْ فیما اَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظیمٌ).
ولى همان گونه که در آیات دیگر قرآن تصریح شده، سنّت پرودگار این است که نخست احکام را تبیین مى کند سپس متخلّفین را کیفر مى دهد.
(آیه 69) در این آیه اشاره به یکى دیگر از احکام اسیران جنگى و آن مسأله گرفتن «فداء» شده است.
بعد از پایان جنگ بدر و گرفتن اسیران جنگى گروه انصار به پیغمبر(صلى الله علیه وآله)عرض کردند ما هفتاد نفر را کشته و هفتاد نفر را اسیر کردیم و اینها از قبیله تو و اسیران تواند، آنها را به ما ببخش تا در برابر آزادى آنها «فداء» بگیریم (پیامبر(صلى الله علیه وآله) در انتظار نزول وحى آسمانى در این باره بود) آیه نازل شد و اجازه گرفتن «فداء» در مقابل آزادى اسیران داد.
به هر حال آیه موردبحث به مسلمانان اجازه مى دهد که از این غنیمت جنگى (یعنى مبلغى را که در برابر آزادى اسیران مى گرفتند) استفاده کنند و مى گوید: «از آنچه به غنیمت گرفته اید، حلال و پاکیزه بخورید و بهره گیرید» (فَکُلُوا مِمّا غَنِمْتُمْ حَلالاً طَیِّـبًا).
این جمله ممکن است معنى وسیعى داشته باشد، و علاوه بر موضوع «فداء» سایر غنایم را نیز شامل شود.
سپس به آنها دستور مى دهد که: «تقوا را پیشه کنید و از مخالفت فرمان خدا بپرهیزید» (وَاتَّقُوا اللهَ).
اشاره به این که مباح بودن این گونه غنایم نباید سبب شود که هدف مجاهدین در میدان جهاد جمع غنیمت و یا گرفتن اسیر به خاطر «فِداء» باشد. و اگر در گذشته چنین نیات زشتى در دل داشتند، بیرون کنند.
در پایان آیه نسبت به گذشته وعده عفو و آمرزش داده، مى گوید: «خداوند آمرزنده و مهربان است» (اِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحیمٌ).
(آیه 70) مسأله مهمى که در مورد اسیران جنگى وجود دارد موضوع اصلاح و تربیت و هدایت آنهاست.
لذا در این آیه به پیامبر(صلى الله علیه وآله) دستور مى دهد که اسیران را با بیان دلگرم کننده اى به سوى ایمان و اصلاح روش خود دعوت و تشویق کند، مى گوید: «اى پیامبر! به اسیرانى که در دست شما هستند بگو: اگر خداوند در دلهاى شما خیر و نیکى بداند بهتر از آنچه از شما گرفته شده، به شما مى بخشد» (یا اَیُّهَا النَّبِىُّ قُلْ لِمَنْ فى اَیْدیکُمْ مِنَ الاَْسْرى اِنْ یَعْلَمِ اللهُ فى قُلُوبِکُمْ خَیْرًا یُؤْتِکُمْ خَیْرًا مِمّا اُخِذَ مِنْکُمْ).
منظور از کلمه «خَیْرًا» در جمله اول همان ایمان و پذیرش اسلام است و منظور از آن در جمله بعد پاداشهاى مادى و معنوى است که در سایه اسلام و ایمان عاید آنها مى شود.
علاوه بر این پاداشها لطف دیگرى نیز درباره شما کرده «و گناهانى را که در سابق و قبل از پذیرش اسلام مرتکب شدید، مى بخشد، و خداوند آمرزنده و مهربان است» (وَیَغْفِرْ لَکُمْ وَاللهُ غَفُورٌ رَحیمٌ).
(آیه 71) و از آنجا که ممکن بود بعضى از اسیران از این برنامه سوءاستفاده کنند و با اظهار اسلام به قصد خیانت و انتقامجویى در صفوف مسلمانان درآیند، در این آیه هم به آنها اخطار مى کند، و هم به مسلمانان هشدار مى دهد و مى گوید: «و اگر بخواهند به تو خیانت کنند چیز تازه اى نیست، آنها پیش از این هم به خدا خیانت کردند» (وَاِنْ یُریدُوا خِیانَتَکَ فَقَدْ خانُوا اللهَ مِنْ قَبْلُ).
چه خیانتى از این بالاتر که نداى فطرت را نشنیده گرفته و حکم عقل را پشت سر انداختند، و براى خدا شریک و شبیه قائل شدند.
ولى اینها نباید فراموش کنند که: «خداوند تو و یارانت را بر آنها پیروز کرد» (فَاَمْکَنَ مِنْهُمْ).
در آینده نیز اگر راه خیانت را بپویند به پیروزى نخواهند رسید.
خداوند از نیات آنها آگاه است و دستوراتى را که در باره اسیران داده است بر طبق حکمت مى باشد، زیرا «خداوند علیم و حکیم است» (وَاللهُ عَلیمٌ حَکیمٌ).
