(آیه 22) در تعقیب بیان قسمتى از اسرار آفرینش و نعمتهاى خدا در آیات گذشته، در این آیه به وزش بادها و نقش مؤثر آنها در نزول بارانها اشاره کرده، مى گوید: «و ما بادها را فرستادیم در حالى که بارورکننده اند» و قطعات ابر را به هم مى پیوندند و بارور مى سازند (وَاَرْسَلْنَا الرِّیاحَ لَواقِحَ).
«و به دنبال آن از آسمان آبى فرو فرستادیم» (فَاَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً).
«و به وسیله آن همه شما را سیراب کردیم» (فَاَسْقَیْناکُمُوهُ).
«در حالى که شما توانایى بر حفظ و نگهدارى آن نداشتید» (وَما اَنْتُمْ لَهُ بِخازِنینَ).
یعنى شما نمى توانید حتى بعد از نزول باران آن را به مقدار زیاد گردآورى و حفظ کنید، این خداست که از طریق منجمد ساختن آنها در قله کوهها به صورت برف و یخ، و یا فرستادن آنها به اعماق زمین که بعداً به صورت چشمه ها و کاریزها و چاهها ظاهر مى شوند، آنها را گردآورى و ذخیره مى کند.
(آیه 23) سپس به دنبال بحثهاى توحیدى به معاد و مقدمات آن اشاره کرده، مى گوید: «و مائیم که زنده مى کنیم و (مائیم که) مى میرانیم» (وَاِنّا لَنَحْنُ نُحْیى وَنُمیتُ).
«و وارث (همه روى زمین و تمام این جهان) مائیم» (وَنَحْنُ الْوارِثُونَ).
اشاره به مسأله حیات و مرگ که در واقع مهمترین و قطعى ترین مسائل است هم مى تواند مقدمه براى بحث معاد باشد و هم تکمیلى براى بحث توحید.
از سوى دیگر وجود مرگ و زندگى خود دلیل بر این است که موجودات این عالم از خود چیزى ندارند و هر چه دارند از ناحیه دیگرى است، و سرانجام وارث همه آنها خداست !
(آیه 24) بعد اضافه مى کند: «ما هم پیشینیان شما را دانستیم و هم متأخران را» (وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَقْدِمینَ مِنْکُمْ وَلَقَدْ عَلِمْنَا الْمُسْتَأْخِرینَ).
کلمه «مستقدمین» و «مستأخرین» معنى وسیعى دارد که هم شامل پیشگامان و متأخران در زمان مى شود، و هم شامل پیشگامان در اعمال خیر، و یا جهاد و مبارزه با دشمنان حق، و یا حتى صفوف نماز جماعت، و مانند اینها.
بنابراین هم خود آنها و هم اعمالشان در برابر علم ما روشن و آشکارند، و از این نظر معاد و رستاخیز و محاسبه اعمال همه آنها کاملا در برابر ما سهل است.
(آیه 25) و لذا بلافاصله به دنبال این سخن مى گوید: «پروردگار تو بطور قطع همه آنها را (به زندگى جدید در رستاخیز باز مى گرداند و) جمع و محشور مى کند» (وَاِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ).
«چرا که او هم حکیم است و هم عالم» (اِنَّهُ حَکیمٌ عَلیمٌ).
«حکمت» او ایجاب مى کند که مرگ پایان همه چیز نباشد، زیرا اگر زندگى منحصر به همین چند روز حیات این جهان بود آفرینش جهان بیهوده و بى محتوا مى شد، واز خداوند حکیم دور است که یک چنین آفرینش بى نتیجه اى داشته باشد.
و «علیم» بودنش سبب مى شود که در امر معاد و حشر، مشکلى ایجاد نشود، هر ذره خاکى که از انسانى به گوشه اى پرتاب شده جمع آورى مى کند و حیات جدید به آن مى بخشد، و از سوى دیگر پرونده اعمال همگى هم در دل این جهان طبیعت و هم در درون جان انسانها ثبت است. و او از همه اینها آگاه است.
بنابراین حکیم و علیم بودن خدا دلیل فشرده و پرمغزى بر مسأله «حشر» و «معاد» محسوب مى شود.
