(آیه 120) گفتیم این سوره، سوره بیان نعمتهاست و هدف از آن تحریک حس شکرگزارى انسانهاست، به گونه اى که آنها را به شناخت بخشنده این همه نعمت برانگیزد.
در این آیه سخن از یک مصداق کامل بنده شکرگزار خدا، یعنى «ابراهیم» قهرمان توحید، به میان آمده که مخصوصاً از این نظر نیز براى مسلمانها عموماً و عربها خصوصاً الهام آفرین است که او را پیشوا و مقتداى نخستین خود مى دانند.
از میان صفات برجسته این مرد بزرگ به پنج صفت اشاره شده است.
1ـ در آغاز مى گوید «ابراهیم خود امتى بود» (اِنَّ اِبْرهیمَ کانَ اُمَّةً).
آرى ! ابراهیم یک امت بود، یک پیشواى بزرگ بود، یک مرد امت ساز بود، و در آن روز که در محیط اجتماعیش کسى دم از توحید نمى زد او منادى بزرگ توحید بود.
2ـ وصف دیگر او (ابراهیم) این بود که «بنده مطیع خدا بود» (قانِتًا لِلّهِ).
3ـ «او همواره در خط مستقیم الله و طریق حق، گام مى سپرد» (حَنیفًا).
4ـ «او هرگز از مشرکان نبود» و تمام زندگى و فکر و زوایاى قلبش را تنها نور «الله» پر کرده بوده (وَلَمْ یَکُ مِنَ الْمُشْرِکینَ).
(آیه 121) پنجم: و به دنبال این ویژگیها سرانجام او مردى بود که: «همه نعمتهاى خدا را شکرگزارى مى کرد» (شاکِرًا لاَِنْعُمِه).
و پس از بیان این اوصاف پنج گانه به بیان پنج نتیجه مهم این صفات پرداخته مى گوید: 1ـ «خداوند ابراهیم را (براى نبوت و ابلاغ دعوتش) برگزید» (اِجْتَبیهُ).
2ـ و خدا او را به راه راست هدایت کرد» و از هرگونه لغزش و انحراف حفظ نمود (وَهَدیهُ اِلى صِراط مُسْتَقیم).
چرا که هدایت الهى به دنبال لیاقتها و شایستگیهایى است که انسان از خود ظاهر مى سازد چون بى حساب چیزى به کسى نمى دهند.
(آیه 122) سوم: «و ما در دنیا به او حسنه دادیم» (وَآتَیْناهُ فِى الدُّنْیا حَسَنَةً).
از مقام نبوت و رسالت گرفته، تا نعمتهاى مادى و فرزندان شایسته و مانند آن.
4ـ «و او در آخرت از صالحان است» (وَاِنَّهُ فِى الاْخِرَةِ لَمِنَ الصّالِحینَ).
و این نشانه عظمت مقام صالحان است که ابراهیم با این همه مقام در زمره آنها محسوب مى شود، مگر نه این که خود ابراهیم از خدا این تقاضا را کرده بود «رَبِّ هَبْ لى حُکْمًا وَاَلْحِقْنى بِالصّالِحینَ»: «خداوندا! نظر صائب به من عطا کن و مرا از صالحان قرار ده» (شعرا/83).
(آیه 123) پنجم: آخرین امتیازى که خدا به ابراهیم در برابر آن همه صفات برجسته داد این بود که مکتب او نه تنها براى اهل عصرش که براى همیشه، مخصوصاً براى امت اسلامى یک مکتب الهام بخش گردید، به گونه اى که قرآن مى گوید: «سپس به تو وحى فرستادیم که از آیین ابراهیم، آیین خالص توحید، پیروى کن» (ثُمَّ اَوْحَیْنا اِلَیْکَ اَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ اِبْرهیمَ حَنیفًا).
بار دیگر تأکید مى کند «ابراهیم از مشرکان نبود» (وَما کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ).
(آیه 124) با توجه به آیات گذشته سؤالى در اینجا پیش مى آید و آن این که اگر آیین اسلام آیین ابراهیم است و مسلمانان در بسیارى از مسائل از سنن ابراهیم پیروى مى کنند از جمله احترام روز جمعه، پس چرا یهود شنبه را عید مى دانند و تعطیل مى کنند ؟
این آیه به پاسخ این سؤال مى پردازد و مى گوید: تحریمهاى «روز شنبه (براى یهود) فقط به عنوان یک مجازات بود که در آن هم اختلاف کردند» بعضى آن را پذیرفتند و بکلى دست از کار کشیدند و بعضى هم نسبت به آن بى اعتنایى کردند (اِنَّما جُعِلَ السَّبْتُ عَلَى الَّذینَ اخْتَلَفُوا فیهِ).
جریان از این قرار بود که طبق بعضى از روایات، موسى(علیه السلام) بنى اسرائیل را دعوت به احترام و تعطیل روز جمعه کرد که آیین ابراهیم بود، اما آنها به بهانه اى از آن سر باز زدند و روز شنبه را ترجیح دادند، خداوند روز شنبه را براى آنها قرار داد، اما توأم با شدت عمل و محدودیتها، بنابراین به تعطیلى روز شنبه نباید استناد کنید، چرا که جنبه فوق العاده و مجازات داشته است، و بهترین دلیل بر این مسأله این است که یهود حتى در این روز انتخابى خود نیز اختلاف کردند، گروهى آن را ارج نهادند و احترام نمودند و گروهى نیز احترام آن را شکستند، و به کسب و کار پرداختند و به مجازات الهى گرفتار شدند.
در پایان آیه مى فرماید: «و پروردگارت روز قیامت، در آنچه اختلاف داشتند، میان آنها داورى مى کند» (وَاِنَّ رَبَّکَ لَیَحْکُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیمَةِ فیما کانُوا فیهِ یَخْتَلِفُونَ).
