(آیه 123) هنگامى که ضربه تازه اى با پیروزى موسى(ع) بر ساحران و ایمان آوردن آنها به موسى(ع) بر ارکان قدرت فرعون فرود آمد، فرعون بسیار متوحش و دستپاچه شد، لذا بلافاصله دست به دو ابتکار زد:
نخست اتهامى که شاید عوام پسند هم بود به ساحران بست، سپس با شدیدترین تهدید آنها را مورد حمله قرار داد، ولى بر خلاف انتظار فرعون ساحران آنچنان مقاومتى در برابر این دو صحنه از خود نشان دادند که ضربه سومى بر پایه هاى قدرت لرزان او فرود آمد.
چنانکه قرآن مى گوید: «فرعون به ساحران گفت: آیا پیش از این که به شما اجازه دهم به او (موسى) ایمان آوردید»؟! (قالَ فِرْعَوْنُ آمَنْتُمْ بِه قَبْلَ اَنْ آذَنَ لَکُمْ).
و این بالاترین نوع استعمار است که ملتى آنچنان برده و اسیر گردند که حتى حق فکر کردن و اندیشیدن و ایمان قلبى به کسى یا مکتبى را نداشته باشند.
این همان برنامه اى است که در «استعمار نو» نیز دنبال مى شود.
سپس فرعون اضافه کرد «این توطئه و نقشه اى است که شما در این شهر (و دیار) کشیده اید تا به وسیله آن اهل آن را بیرون کنید» (اِنَّ هذا لَمَکْرٌ مَکَرْتُمُوهُ فِى الْمَدینَةِ لِتُخْرِجُوا مِنْها اَهْلَها).
این تهمت به قدرى بى اساس و رسوا بود که جز عوام النّاس و افراد کاملا بى اطلاع نمى توانستند آن را بپذیرند.
سپس فرعون بطور سربسته اما شدید و محکم آنها را تهدید کرد و گفت: «اما به زودى خواهید فهمید» ! (فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ).
(آیه 124) در این آیه تهدید سربسته اى را که در جمله قبل به آن اشاره شد بطور وضوح بیان مى کند، مى گوید: «سوگند یاد مى کنم که دستها و پاهاى شما را بطور مخالف (دست راست و پاى چپ و دست چپ و پاى راست را) قطع مى کنم سپس همگى شما را به دار خواهم آویخت» (لاَُقَطِّعَنَّ اَیْدِیَکُمْ وَاَرْجُلَکُمْ مِنْ خِلاف ثُمَّ لاَُصَلِّبَنَّکُمْ اَجْمَعینَ).
برنامه فرعون در اینجا براى مبارزه با ساحرانى که به موسى(ع) ایمان آورده بودند، یک برنامه عمومى در مبارزات ناجوانمردانه جبّاران با طرفداران حق است که از یکسو از حربه تهمت استفاده مى کنند، تا موقعیت حق طلبان را در افکار عمومى تضعیف کنند و از سوى دیگر تکیه بر زور و قدرت و تهدید به قتل و نابودى مى نمایند تا اراده آنها را درهم بشکنند.
(آیه 125) ساحران در برابر هیچ یک از دو حربه فرعون از میدان در نرفتند، یکدل و یکجان در پاسخ او «گفتند: ما به سوى پروردگار خود باز مى گردیم» (قالُوا اِنّا اِلى رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ).
یعنى، اگر آخرین تهدید تو عملى بشود، سرانجامش این است که ما شربت شهادت خواهیم نوشید، و این نه تنها به ما زیانى نمى رساند و از ما چیزى نمى کاهد، بلکه سعادت و افتخار بزرگى براى ما محسوب مى شود.
(آیه 126) سپس براى این که پاسخى به تهمت فرعون داده باشند و حقیقت امر را بر انبوه مردمى که تماشاچى این صحنه بودند، روشن سازند و بى گناهى خویش را ثابت کنند، چنین گفتند: «انتقام تو از ما تنها به خاطر این است که ما به آیات پروردگار خود، هنگامى که به سراغ ما آمد، ایمان آورده ایم» (وَما تَنْقِمُ مِنّا اِلاّ اَنْ آمَنّا بِآیاتِ رَبِّنا لَمّا جاءَتْنا).
سپس روى از فرعون برتافتند و متوجه درگاه پروردگار شدند و از او تقاضاى صبر و استقامت کردند، زیرا مى دانستند بدون حمایت و یارى او، توانایى مقابله با این تهدیدهاى سنگین را ندارند، لذا گفتند: بار الها ! صبر و استقامت بر ما فرو ریز ! (و آخرین درجه شکیبایى را به ما مرحمت فرما !) و ما را مسلمان بمیران !» (رَبَّنا اَفْرِغْ عَلَیْنا صَبْرًا وَتَوَفَّنا مُسْلِمینَ).
و سرانجام چنانکه در روایات و تواریخ آمده است، آنقدر در این راه ایستادگى به خرج دادند که فرعون، تهدید خود را عملى ساخت، و بدنهاى مثله شده آنان را در کنار رود نیل بر شاخه هاى درختان بلند نخل آویزان نمود.
آرى ! اگر ایمان با آگاهى کامل توأم گردد از چنین عشقى سر بر مى آورد که این گونه ایستادگیها و فداکاریها در راه آن شگفت انگیز نیست.
(آیه 127) باز قرآن صحنه دیگرى را از گفتگوى فرعون و اطرافیانش پیرامون وضع موسى(ع) بیان مى کند.
در این آیه مى گوید: «جمعیت اشراف و اطرافیان فرعون به عنوان اعتراض به او گفتند: آیا موسى و قومش را به حال خود رها مى کنى که در زمین فساد کنند، و تو و خدایانت را رها سازند»؟! (وَقالَ الْمَلاَُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ اَتَذَرُ مُوسى وَقَوْمَهُ لِیُفْسِدُوا فِى الاَْرْضِ وَیَذَرَکَ وَالِهَتَکَ).
از این تعبیر استفاده مى شود که فرعون بعد از شکست در برابر موسى(ع) مدتى او و بنى اسرائیل را آزاد گذارد و آنها نیز بیکار ننشستند و به تبلیغ آیین موسى(ع) پرداختند و نیز فرعون هم براى خود بتها و معبودها و خدایانى داشت.
فرعون با اخطار اطرافیان به شدت عمل در برابر بنى اسرائیل تشویق شد و در پاسخ هواخواهانش چنین «گفت: به زودى پسران آنها را به قتل مى رسانیم و نابود مى کنیم و زنانشان را (براى خدمت) زنده مى گذاریم، و ما بر آنها تسلط کامل داریم» (قالَ سَنُقَتِّلُ اَبْناءَهُمْ وَنَسْتَحْیى نِساءَهُمْ وَاِنّا فَوْقَهُمْ قاهِرُونَ).
(آیه 128) این آیه در حقیقت، نقشه و برنامه اى است که موسى(ع) به بنى اسرائیل براى مقابله با تهدیدهاى فرعون، پیشنهاد مى کند، که اگر سه برنامه را عملى کنند، قطعاً بر دشمن پیروز خواهند شد. «موسى به قوم خود گفت: از خدا یارى جویید» (قالَ مُوسى لِقَوْمِه اسْتَعینُوا بِاللهِ).
دیگرا ین که: «استقامت و پایدارى پیشه کنید» (وَاصْبِرُوا). و از تهدیدها و حملات دشمن نهراسید و از میدان بیرون نروید.
و براى تأکید مطلب و ذکر دلیل، به آنها گوشزد مى کند که: «سراسر زمین از آنِ خداست (و مالک و فرمانرواى مطلق اوست) و به هر کس از بندگانش بخواهد آن را منتقل مى سازد» (اِنَّ الاَْرْضَ لِلّهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ).
و آخرین شرط این است که تقوا را پیشه کنید، زیرا «عاقبت (نیک و پیروزمندان) براى پرهیزکاران است !» (وَالْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ).
این سه شرط تنها شرط پیروزى قوم بنى اسرائیل بر دشمن نبود، بلکه هر قوم و ملتى بخواهند بر دشمنانشان پیروز شوند، بدون داشتن این برنامه سه ماده اى امکان ندارد.
(آیه 129) این آیه شِکوه و گله هاى بنى اسرائیل را از مشکلاتى که بعد از قیام موسى(ع) با آن دست به گریبان بودند، منعکس مى سازد و مى گوید: «آنها به موسى گفتند: پیش از آن که تو بیایى ما آزار مى دیدیم اکنون هم که آمده اى باز آزار مى بینیم» کى این آزارها سر خواهد آمد و گشایشى در کار ما پیدا مى شود ؟ (قالُوا اُوذینا مِنْ قَبْلِ اَنْ تَأْتِیَنا وَمِنْ بَعْدِ ما جِئْتَنا).
گویا بنى اسرائیل مثل بسیارى از ما مردم انتظار داشتند که با قیام موسى(ع) یک شبه همه کارها روبه راه شود.
ولى موسى(ع) به آنها فهماند با این که سرانجام پیروز خواهند شد، اما راه درازى در پیش دارند، و این پیروزى طبق سنت الهى در سایه استقامت و کوشش و تلاش به دست خواهد آمد، همانطور که آیه مورد بحث مى گوید: «موسى گفت امید است پروردگار شما دشمنتان را نابود کند و شما را جانشینان آنها در زمین قرار دهد» (قالَ عَسى رَبُّکُمْ اَنْ یُهْلِکَ عَدُوَّکُمْ وَیَسْتَخْلِفَکُمْ فِى الاَْرْضِ).
و در پایان آیه مى فرماید: خداوند این نعمتها را به شما خواهد داد و آزادى از دست رفته را به شما بر مى گرداند، «تا ببیند چگونه عمل خواهید کرد» (فَیَنْظُرَ کَیْفَ تَعْمَلُونَ).
