(آیه 42) از آنجا که در آیات گذشته سخن از «روز حساب» به میان آمد، به همین مناسبت در اینجا وضع ظالمان و ستمگران را در آن روز مجسم مى سازد.
ضمناً با بیان این بخش از مسائل معاد، بخشهاى توحیدى گذشته تکمیل مى گردد.
نخست با لحنى تهدیدآمیز (تهدیدى نسبت به ظالمان و ستمگران) چنین آغاز مى کند: اى پیامبر ! گمان مبر که خداوند، از آنچه ظالمان انجام مى دهند، غافل است» (وَلا تَحْسَبَنَّ اللهَ غافِلاً عَمّا یَعْمَلُ الظّالِمُونَ).
این سخن در حقیقت پاسخى است به سؤال کسانى که مى گویند اگر این عالم خدایى دارد، خدایى عادل و دادگر، پس چرا ظالمان را به حال خود رها کرده است ؟
قرآن در برابر این سؤال مى گوید: خدا هرگز غافل نیست، اگر به فوریت آنها را مجازات نمى کند به خاطر آن است که این جهان میدان و محل آزمایش و پرورش انسانهاست، و این هدف بدون آزادى ممکن نیست.
سپس مى گوید: «خدا مجازات آنها را به روزى تأخیر مى اندازد که در آن روز، چشمها (از شدت ترس و وحشت) از حرکت مى ایستد و به یک نقطه دوخته شده، بى حرکت مى مانند» (اِنَّما یُؤَخِّرُهُمْ لِیَوْم تَشْخَصُ فیهِ الاَْبْصارُ).
(آیه 43) مجازاتهاى آن روز آنقدر وحشتناک است که این ستمگران، از شدت هول «گردنهاى خود را برافراشته، سر به آسمان بلند کرده، و حتى پلکهاى چشمهاشان بى حرکت مى ماند و دلهایشان (از شدت نگرانى و پریشانى) بکلى تهى مى شود» (مُهْطِعینَ مُقْنِعى رُؤُسِهِمْ لا یَرْتَدُّ اِلَیْهِمْ طَرْفُهُمْ وَاَفْئِدَتُهُمْ هَواءٌ).
آنها که خود را «عقل کل» مى پنداشتند و دیگران را بى خرد مى انگاشتند، آنچنان عقل و هوش خود را از دست مى دهند که نگاهشان نگاه دیوانگان بلکه مردگان است، نگاهى خشک، بى تفاوت، بى حرکت و پر از ترس و وحشت !
به راستى قرآن هنگامى که مى خواهد منظره اى را مجسم نماید در کوتاهترین عبارت کاملترین ترسیم ها را مى کند که نمونه آن آیه کوتاه بالاست.
(آیه 44) سپس براى این که تصور نشود مجازاتهاى الهى به گروه خاصى مربوط است به عنوان یک دستور کلى به پیامبرش مى فرماید: «همه مردم را از روزى که عذاب دردناک پروردگار به سراغشان مى آید انذار کن (هنگامى که ظالمان نتائج وحشتناک اعمال خود را مى بینند، پشیمان مى شوند و به فکر جبران مى افتند و) عرض مى کنند: پروردگارا ! ما را تا مدت کوتاه دیگرى مهلت ده» (وَاَنْذِرِ النّاسَ یَوْمَ یَأْتیهِمُ الْعَذابُ فَیَقُولُ الَّذینَ ظَلَمُوا رَبَّنا اَخِّرْنا اِلى اَجَل قَریب).
تا از این مهلت کوتاه استفاده کرده، «دعوت تو را اجابت نماییم و از پیامبرانت پیروى کنیم» (نُجِبْ دَعْوَتَکَ وَنَتَّبِعِ الرُّسُلَ).
منظور از این روز، روز نزول پاره اى از بلاها و مجازاتهاى دنیوى است، همانند عذابهایى که بر قوم لوط و قوم عاد و ثمود و قوم نوح و فرعونیان نازل گردید و از میان رفتند.
اما فوراً دست رد بر سینه آنها زده مى شود و به آنها این پیام تکان دهنده را مى دهند: چنین چیزى محال است، دوران عمل پایان گرفت «آیا شماها نبودید که در گذشته سوگند یاد مى کردید، هرگز زوال و فنایى براى حیات و قدرت شما نیست» (اَوَلَمْ تَکُونُوا اَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ ما لَکُمْ مِنْ زَوال).
(آیه 45) «شما همانها نبودید که در کاخها و منازل و مساکن کسانى که به خویشتن ستم کرده بودند سکونت جستید» (وَسَکَنْتُمْ فى مَساکِنِ الَّذینَ ظَلَمُوا اَنْفُسَهُمْ).
«و براى شما این واقعیت به خوبى آشکار شده بود که ما بر سر آنها چه آوردیم» (وَتَبَیَّنَ لَکُمْ کَیْفَ فَعَلْنا بِهِمْ).
«و براى شما مثالها (ى تکان دهنده از حالات امتهاى پیشین) ذکر کردیم» (وَضَرَبْنا لَکُمُ الاْمَْثالَ).
اما هیچ یک از این درسهاى عبرت در شما مؤثر نیفتاد و همچنان به اعمال ننگین و ظلم و ستم خویش ادامه دادید.
