(آیه 1) این سوره با بیان اهمیت این کتاب بزرگ آسمانى شروع مى شود، تا مردم به محتویات آن بیشتر توجه کنند.
ذکر حروف مقطعه خود دلیلى است بر اهمیت این کتاب بزرگ آسمانى که با تمام اعجاز و عظمتش از حروف مقطعه ساده اى که در اختیار همگان است همچون «الف، لام، راء» تشکیل شده است (الر).
و به دنبال این حروف مقطعه یکى از ویژگیهاى قرآن مجید را با دو جمله بیان مى کند، نخست این که: «کتابى است که تمام آیاتش متقن و مستحکم است» (کِتابٌ اُحْکِمَتْ آیاتُهُ).
و «سپس شرح و تفصیل (تمام نیازمندیهاى انسان در زمینه زندگى فردى و اجتماعى، مادى و معنوى، در آن) بیان شده است» (ثُمَّ فُصِّلَتْ).
این کتاب بزرگ با این ویژگى از سوى چه کسى نازل شده است ؟ «از نزد خدایى که هم حکیم است و هم آگاه» (مِنْ لَدُنْ حَکیم خَبیر).
(آیه 2) در این آیه مهمترین و اساسى ترین محتواى قرآن یعنى توحید و مبارزه با شرک را به این صورت بیان مى کند: نخستین دعوت من این است که «جز خداوند یگانه یکتا را نپرستید» (اَلاّ تَعْبُدُوا اِلاَّ اللهَ).
و دومین برنامه دعوتم این است که: «من براى شما از سوى او نذیر و بشیرم» (اِنَّنى لَکُمْ مِنْهُ نَذیرٌ وَبَشیرٌ).
در برابر نافرمانیها و ظلم و فساد و شرک و کفر، شما را بیم مى دهم، و از عکس العمل کارهایتان و مجازات الهى برحذر مى دارم، و در برابر اطاعت و پاکى و تقوا شما را بشارت به سرنوشتى سعادتبخش مى دهم.
(آیه 3) سومین دعوتم این است که: «از گناهان خویش استغفار کنید» و از آلودگیها خود را شستشو دهید (وَاَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ).
و چهارمین دعوتم این است که: «به سوى او باز گردید» (ثُمَّ تُوبُوا اِلَیْهِ).
و پس از شستشوى از گناه و پاک شدن در سایه استغفار، خود را به صفات الهى بیارایید که بازگشت به سوى او چیزى جز اقتباس از صفات او نیست.
سپس نتیجه هاى عملى «موافقت» یا «مخالفت» با این چهار دستور را چنین بیان مى کند: هرگاه به این برنامه ها جامه عمل بپوشانید خداوند «تا پایان عمر شما را از زندگانى سعادتبخش این دنیا بهره مند و متمتع مى سازد» (یُمَتِّعْکُمْ مَتاعًا حَسَنًا اِلى اَجَل مُسَمًّى).
بنابراین; مذهب پیش از آن که سراى آخرت را آباد کند، آبادکننده
سراى دنیاست و از آن بالاتر این که به هرکس به اندازه کارش، بهره مى دهد و تفاوت مردم را در چگونگى عمل به این چهار اصل به هیچوجه نادیده نمى گیرد، بلکه «به هر صاحب فضیلتى به اندازه فضیلتش عطا مى کند» (وَیُؤْتِ کُلَّ ذى فَضْل فَضْلَهُ).
«و اما اگر راه مخالفت را پیش گیرید، و (در برابر این دستورهاى چهارگانه عقیدتى و عملى) سرپیچى کنید، من از عذاب روز بزرگى بر شما بیمناکم» همان روز که در دادگاه بزرگ عدل الهى حضور مى یابید (وَاِنْ تَوَلَّوْا فَاِنّى اَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْم کَبیر).
(آیه 4) به هر حال بدانید که هر کس باشید، و در هر مقام و منزلتى قرار گیرید، سرانجام «بازگشت همه شما به سوى خداست» (اِلَى اللهِ مَرْجِعُکُمْ).
و این جمله اشاره به اصل پنجمى از اصول تفصیلى قرآن یعنى مسأله معاد و رستاخیز است.
اما هیچ گاه فکر نکنید که قدرت شما در برابر قدرت خدا اهمیتى دارد، یا مى توانید از فرمان او، و دادگاه عدالتش فرار کنید، و نیز تصور نکنید که او نمى تواند استخوانهاى پو سیده شما را بعد از مرگ جمع آورى کند، و لباس حیات و زندگى نوینى بر آن بپوشاند «چرا که او بر همه چیز قادر و تواناست» (وَهُوَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ).
(آیه 5) این آیه بطورکلى اشاره به یکى از کارهاى احمقانه دشنان اسلام و پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى کند که با استفاده از روش نفاق آمیز و دورکشى از حق مى خواستند ماهیت خود را از نظرها پنهان سازند تا گفتار حق را نشنوند.
لذا مى گوید: «آگاه باشید ! آنها (سرها را به هم نزدیک ساخته و) سینه هایشان را در کنار هم قرار مى دهند تا خود (و سخنان خویش) را از او (پیامبر) پنهان دارند» (اَلا اِنَّهُمْ یَثْنُونَ صُدُورَهُمْ لِیَسْتَخْفُوا مِنْهُ).
تعبیر «یَثْنُونَ» ممکن است اشاره به هرگونه «مخفى کارى» ظاهرى و باطنى دشمنان پیامبر(صلى الله علیه وآله) باشد.
لذا قرآن بلافاصله اضافه مى کند: «آگاه باشید آنها هنگامى که خود را در جامه هایشان پنهان مى دارند پروردگار پنهان و آشکار آنان را مى داند» (اَلا حینَ یَسْتَغْشُونَ ثِیابَهُمْ یَعْلَمُ ما یُسِرُّونَ وَما یُعْلِنُونَ).
«چرا که او از اسرار درون سینه ها آگاه است» (اِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ).
