(آیه 36) در آیات گذشته یک سلسله از اصولى ترین تعلیمات و احکام اسلامى را خواندیم در اینجا به آخرین بخش از این احکام مى رسیم که در آن به چند حکم مهم اشاره شده است.

1ـ نخست سخن از لزوم تحقیق در همه چیز به میان آورده، مى فرماید: «و ازآنچه به آن آگاهى ندارى پیروى مکن» (وَلا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِه عِلْمٌ).

نه در عمل شخصى خود از غیر علم پیروى کن، و نه به هنگام قضاوت درباره دیگران، نه شهادت به غیر علم بده، و نه به غیر علم اعتقاد پیدا کن.

و در پایان آیه دلیل این نهى را چنین بیان مى کند: «زیرا گوش و چشم و دل همه مسئولند» و در برابر کارهایى که انجام داده اند از انسان سؤال مى شود (اِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤادَ کُلُّ اُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً).

این مسؤولیتها به خاطر آن است که سخنانى را که انسان بدون علم ویقین مى گوید یا به این طریق است که از افراد غیر موثق شنیده، و یا مى گوید دیده ام در حالى که ندیده، و یا در تفکر خود دچار قضاوتهاى بى مأخذ و بى پایه اى شده که با واقعیت منطبق نبوده است، به همین دلیل از چشم و گوش و فکر و عقل او سؤال مى شود که آیا واقعاً شما به این مسائل ایمان داشتید که شهادت دادید، یا قضاوت کردید، یا به آن معتقد شدید و عمل خود را بر آن منطبق نمودید؟!

نادیده گرفتن این اصل نتیجه اى جز هرج و مرج اجتماعى و از بین رفتن روابط انسانى و پیوندهاى عاطفى نخواهد داشت.