ذکر سهمى براى خدا به عنوان «لِلّهِ» به خاطر اهمیت بیشتر روى اصل مسأله خمس و تأکید و تثبیت ولایت و حاکمیت پیامبر و رهبر حکومت اسلامى است، یعنى همان گونه که خداوند سهمى براى خویش قرار داده و خود را سزاوارتر به تصرف در آن دانسته است پیامبر و امام را نیز به همان گونه، حق ولایت و سرپرستى و تصرف داده، و گرنه سهم خدا در اختیار پیامبر قرار خواهد داشت و در مصارفى که پیامبر یا امام صلاح مى داند صرف مى گردد، و خداوند نیاز به سهمى ندارد.

(آیه 42) قرآن به تناسب سخنى که از «یوم الفرقان» (روز جنگ بدر) در آیه قبل آمده بود جزئیات دیگرى از این جنگ را به خاطر مسلمانان مى آورد تا به اهمیت این نعمت پیروزى بیشتر واقف شوند.

نخست مى گوید: «آن روز شما در طرف پایین و (نزدیک مدینه) قرار داشتید و آنها در طرف بالا و دورتر» (اِذْ اَنْتُمْ بِالْعُدْوَةِ الدُّنْیا وَهُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوى).

در این میدان مسلمانان در سمت شمالى که نزدیکتر به مدینه است قرار داشتند، و دشمنان در سمت جنوبى که دورتر است.

سپس مى گوید: «کاروانى را که شما در تعقیب آن بودید (کاروان تجارتى قریش و ابوسفیان) در نقطه پایین ترى قرار داشت» (وَالرَّکْبُ اَسْفَلَ مِنْکُمْ).

از همه اینها گذشته تعداد نفرات و امکانات جنگى مسلمانان در مقابل دشمن از هر نظر کمتر و ضعیفتر بود و در سطح پایین ترى قرار داشتند و دشمن در سطح بالاتر، لذا قرآن اضافه مى کند: «شرایط چنان بود که اگر از قبل آگاهى داشتید و مى خواستید در این زمینه با یکدیگر وعده و قراردادى بگذارید حتماً گرفتار اختلاف در این میعاد مى شدید» (وَلَوْ تَواعَدْتُمْ لاَخْتَلَفْتُمْ فِى الْمیعادِ).

زیرا بسیارى از شما تحت تأثیر وضع ظاهرى و موقعیت ضعیف خود در مقابل دشمن قرار مى گرفتید و با چنین جنگى اصولا مخالفت مى کردید.

ولى خداوند شما را در مقابل یک عمل انجام شده قرار داد «تا کارى را که مى بایست انجام گیرد تحقّق بخشد» (وَلکِنْ لِیَقْضِىَ اللهُ اَمْرًا کانَ مَفْعُولاً).

تا در پرتو این پیروزى غیرمنتظره و معجزآسا حق از باطل شناخته شود «و آنها که گمراه مى شوند با اتمام حجت باشد و آنها که راه حق را مى پذیرند با آگاهى و دلیل آشکار» (لِیَهْلِکَ مَنْ هَلَکَ عَنْ بَیِّنَة وَیَحْیى مَنْ حَىَّ عَنْ بَیِّنَة).

و در پایان مى گوید: «خداوند شنوا و داناست» (وَاِنَّ اللهَ لَسَمیعٌ عَلیمٌ).

فریاد استغاثه شما را شنید و از نیّاتتان با خبر بود و به همین دلیل شما را یارى کرد تا بر دشمن پیروز شدید.

(آیه 43) پیامبر(صلى الله علیه وآله) قبلا صحنه اى از نبرد را در خواب دید که تعداد کمى از و دشمنان در مقابل مسلمانان حاضر شده اند، این خواب را براى مسلمانان نقل کرد و موجب تقویت روحیه و اراده آنها در پیشروى به سوى میدان بدر گردید.

در این آیه اشاره به فلسفه این موضوع و نعمتى که خداوند از این طریق به مسلمانان ارزانى داشت مى کند، مى گوید: «در آن زمان خداوند در خواب عدد دشمنان را به تو کم نشان داد و اگر آنها را زیاد نشان مى داد مسلماً به سستى مى گرائیدید» (اِذْ یُریکَهُمُ اللهُ فى مَنامِکَ قَلیلاً وَلَوْ اَریکَهُمْ کَثیرًا لَفَشِلْتُمْ).

و نه تنها سست مى شدید بلکه «کارتان به اختلاف مى کشید» و گروهى موافق رفتن به میدان و گروهى مخالف مى شدید (وَلَتَنازَعْتُمْ فِى الاَْمْرِ).

«ولى خداوند (شما را از این سستى و اختلاف کلمه و تنازع و آشفتگى با این خوابى که چهره باطنى را نشان مى داد نه ظاهرى را) رهایى بخشید و سالم نگهداشت» (وَلکِنَّ اللهَ سَلَّمَ).

چرا که خداوند از روحیه و باطن همه شما آگاه بود «و او از آنچه در درون سینه هاست باخبر است» (اِنَّهُ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ).

(آیه 44) در این آیه مرحله دیگرى از مراحل جنگ بدر را یادآور مى شود که با مرحله قبل تفاوت بسیار دارد، در این مرحله مسلمانان در پرتو بیانات گرم پیامبر(صلى الله علیه وآله)و توجه به وعده هاى الهى، و مشاهده حوادثى از قبیل باران به موقع، براى رفع تشنگى، و سفت شدن شنهاى روان در میدان نبرد، روحیه تازه اى پیدا کردند آن چنان که انبوه لشکر دشمن در نظر آنها کم جلوه کرد، لذا مى گوید: «و در آن هنگام خداوند آنها را به هنگام آغاز نبرد در نظر شما کم جلوه داد» (وَاِذْ یُریکُمُوهُمْ اِذِلْتَقَیْتُمْ فى اَعْیُنِکُمْ قَلیلاً).

ولى دشمن چون از روحیه و این موقعیت مسلمانان آگاه نبود به همین دلیل به ظاهر جمعیت نگاه مى کرد و ناچیز در نظرش جلوه مى نمود، حتى کمتر از آنچه بودند لذا مى گوید: «و شما را در نظر آنها کم جلوه مى داد» (وَیُقَلِّلُکُمْ فى أَعْیُنِهِمْ).

و این دو موضوع اثر عمیقى در پیروزى مسلمانان داشت، لذا قرآن به دنبال جمله هاى فوق مى گوید: «همه اینها به خاطر آن بود که خداوند موضوعى را که در هر حال مى بایست تحقق یابد انجام دهد» (لِیَقْضِىَ اللهُ اَمْرًا کانَ مَفْعُولاً).

نه تنها این جنگ طبق آنچه خداوند مى خواست پایان گرفت، «همه کارها و همه چیز در این عالم به فرمان و خواست او بر مى گردد» و اراده او در همه چیز نفوذ دارد (وَاِلَى اللهِ تُرْجَعُ الاُْمُورِ).