(آیه 72) این آیه وآیه بعد که آخرین آیات سوره احزاب است مسائل مهمى را که در این سوره در زمینه ایمان، عمل صالح، جهاد، ایثار، عفت، ادب، واخلاق آمده است تکمیل مى کند، ونشان مى دهد که انسان چگونه داراى موقعیت بسیار ممتازى است که مى تواند حامل رسالت عظیم الهى باشد.
نخست بزرگترین ومهمترین امتیاز انسان را بر تمام جهان خلقت بیان فرموده، مى گوید: «ما امانت (تعهد، تکلیف، وولایت الهیه) را بر آسمانها وزمین وکوهها عرضه داشتیم» (اِنّا عَرَضْنَا الاَْمانَةَ عَلَى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ وَالْجِبالِ).
«اما آنها (موجودات عظیم وبزرگ عالم خلقت) از حمل آن سر برتافتند واز آن هراسیدند» (فَاَبَیْنَ اَنْ یَحْمِلْنَها وَاَشْفَقْنَ مِنْها).
بدیهى است ابا کردن آنان از سر استکبار نبود بلکه ابا کردن آنها توأم با اشفاق یعنى ترس وهراس آمیخته باتوجه وخضوع بود.
«اما انسان (این اعجوبه عالم آفرینش جلو آمد و) آن را بر دوش کشید»! (وَحَمَلَهَا الاِْنْسانُ).
ولى افسوس که «او بسیار ظالم وجاهل بود» چون قدر این مقام عظیم را نشناخت وبه خود ستم کرد! (اِنَّهُ کانَ ظَلُومًا جَهُولاً).
«امانت الهى» همان قابلیت تکامل به صورت نامحدود، آمیخته با اراده واختیار، ورسیدن به مقام انسان کامل وبنده خاص خدا وپذیرش ولایت الهیه است.
اما منظور از «عرضه داشتن» این امانت به آسمانها وزمین وکوهها همان مقایسه نمودن است یعنى هنگامى که این امانت، با استعداد آنها مقایسه شد آنها به زبان حال واستعداد عدم شایستگى خویش را براى پذیرش این امانت بزرگ اعلام کردند.
به این ترتیب آسمانها وزمین وکوهها همه با زبان حال فریاد کشیدند که حمل این امانت از عهده ما خارج است.
ولى انسان آن چنان آفریده شده بود که مى توانست تعهد ومسؤولیت را بر دوش کشد، وولایت الهیه را پذیرا گردد، ودر جاده عبودیت وکمال به سوى معبود لایزال سیر کند، واین راه را با پاى خود وبا استمداد از پروردگارش بسپرد.
البته این پذیرش یک پذیرش قراردادى وتشریفاتى نبوده، بلکه پذیرشى است تکوینى بر حسب عالم استعداد.
اما توصیف انسان به «ظلوم» و«جهول» به خاطر فراموش کارى غالب انسانها وظلم کردن بر خودشان وعدم آگاهى از قدر ومنزلت آدمى است، همان کارى که از آغاز در نسل آدم به وسیله «قابیل» وخط قابلیان شروع شد وهم اکنوننیز ادامه دارد.
(آیه 73) این آیه در حقیقت بیان علت عرضه این امانت به انسان است، بیان این واقعیت است که افراد انسان بعد از حمل این امانت بزرگ الهى به سه گروه تقسیم شدند: منافقان، مشرکان ومؤمنان، مى فرماید: «هدف این بوده که خداوند، مردان منافق وزنان منافق، ومردان مشرک وزنان مشرک را عذاب کند وکیفر دهد، ونیز خداوند بر مردان باایمان وزنان باایمان رحمت فرستد وخداوند آمرزنده ومهربان است» (لِیُعَذِّبَ اللهُ الْمُنافِقینَ وَالْمُنافِقاتِ وَالْمُشْرِکینَ وَالْمُشْرِکاتِ وَیَتُوبَ اللهُ عَلَى الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ وَکانَ اللهُ غَفُورًا رَحیمًا).
«پایان سوره احزاب»
