(آیه 42) اکنون که همه چیز روبه راه شده، وتمام وسایل لازم در اختیار موسى قرار گرفته، او وبرادرش هارون هر دو را با هم مخاطب ساخته، مى گوید: «تو وبرادرت با آیات من که در اختیارتان گذارده ام بروید» (اِذْهَبْ اَنْتَ وَاَخُوکَ بِایاتى).

آیاتى که هم شامل دو معجزه بزرگ موسى مى شود، وهم سایر نشانه هاى پروردگار وتعلیمات وبرنامه هایى که خود نیز بیانگر حقانیت دعوت اوست.

وبراى تقویت روحیه آنها وتأکید بر تلاش وکوشش هرچه بیشتر،اضافه مى کند: «ودر ذکر ویاد من واجراى فرمانهایم سستى به خرج ندهید» (وَلاتَنِیا فى ذِکْرى).

چرا که سستى وترک قاطعیت تمام زحمات شما را بر باد خواهد داد، محکم بایستید واز هیچ حادثه اى نهراسید، ودر برابر هیچ قدرتى، سست نشوید.

(آیه 43) بعد از آن، هدف اصلى این حرکت ونقطه اى را که باید به سوى آن جهت گیرى شود، مشخص ساخته، مى گوید: «به سوى فرعون بروید، چرا که او طغیان کرده است» (اِذْهَبا اِلى فِرْعَوْنَ اِنَّهُ طَغى).

عامل تمام بدبختیهاى این سرزمین پهناور اوست، چرا که عامل پیشرفت یا عقب افتادگى، خوشبختى یا بدبختى یک ملت، قبل از هر چیز، رهبران وسردمداران آن ملت است.

(آیه 44) سپس طرز برخورد مؤثر با فرعون را در آغاز کار به این شرح، بیان مى فرماید: براى این که بتوانید در او نفوذ کنید واثر بگذارید «با سخن نرم با او سخن بگویید، شاید متذکر شود یا از خدا بترسد» (فَقُولالَهُ قَوْلاً لَیِّنًا لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ اَوْ یَخْشى).

(آیه 45) اما با این حال موسى وفرعون از این معنى نگران بودند که ممکن است این مرد قلدر زورمند مستکبر که آوازه خشنونت وسرسختى او همه جا پیچیده بود قبل از آن که موسى(ع) وهارون(ع) ابلاغ دعوت کنند، پیش دستى کرده، آنها را از بین ببرد لذا، «گفتند: پروردگارا! از این مى ترسیم که بر ما پیشى گیرد (وقبل از بیان حق، ما را آزار دهد); یا طغیان کند» ونپذیرد! (قالا رَبَّنا اِنَّنا نَخافُ اَنْ یَفْرُطَ عَلَیْنا اَوْ اَنْ یَطْغى).

(آیه 46) اما خداوند به آنها بطور قاطع «فرمود: شما هرگز نترسید، من خود با شما هستم مى شنوم ومى بینم» (قالَ لا تَخافا اِنَّنى مَعَکُما اَسْمَعُ وَاَرى).

بنابراین با وجود خداوند توانایى که همه جا با شماست وبه همین دلیل همه سخنها را مى شنود، وهمه چیز را مى بیند وحامى وپشتیبان شما است، ترس ووحشت معنایى ندارد.

(آیه 47) سپس دقیقاً چگونگى پیاده کردن دعوتشان را در حضور فرعون در پنج جمله کوتاه وقاطع وپرمحتوا براى آنها بیان مى فرماید، که یکى مربوط به اصل مأموریت است ودیگرى بیان محتواى مأموریت وسومى دلیل وسند وچهارمى تشویق پذیرندگان وسرانجام تهدید مخالفان.

نخست مى گوید: «شما به سراغ او بروید وبه او بگویید: ما فرستادگان پروردگار توایم» (فَأْتِیاهُ فَقُولا اِنّا رَسُولا رَبِّکَ).

دیگر این که: «بنى اسرائیل را همراه ما بفرست وآنها را اذیت وآزار مکن» (فَاَرْسِلْ مَعَنا بَنى اِسْرائیلَ وَلا تُعَذِّبْهُمْ).

سپس اشاره به دلیل ومدرک خود کرده، مى گوید به او بگویید: «ما نشانه اى از پروردگارت براى تو آورده ایم» (قَدْ جِئْناکَ بِایَة مِنْ رَبِّکَ).

بنابراین به حکم عقل لازم است لااقل در سخنان ما بیندیشى واگر درست بود بپذیرى.

سپس به عنوان تشویق مؤمنان اضافه مى کند: «درود بر آنها که از هدایت پیروى مى کنند» (وَالسَّلامُ عَلى مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى).

این جمله ممکن است به معنى دیگرى نیز اشاره باشد وآن این که سلامت در این جهان وجهان دیگر از ناراحتیها ورنجها وعذابهاى دردناک الهى، ومشکلات زندگى فردى واجتماعى از آن کسانى است که از هدایت الهى پیروى کنند واین در حقیقت نتیجه نهایى دعوت موسى است.

(آیه 48) سرانجام عاقبت شوم سرپیچى از این دعوت را نیز به او بفهمانید وبگویید: «به ما وحى شده است که عذاب الهى دامان کسانى را که تکذیب آیاتش کرده واز فرمانش سرپیچى نمایند خواهد گرفت»! (اِنّا قَدْ اُوحِىَ اِلَیْنا اَنَّ الْعَذابَ عَلى مَنْ کَذَّبَ وَتَوَلّى).

واین واقعیتى است که باید بى پرده به فرعون گفته مى شد.

(آیه 49) در اینجا قرآن مجید مستقیماً به سراغ گفتگوهاى موسى وهارون با فرعون مى رود.

هنگامى که موسى در برابر فرعون قرار گرفت، جمله هاى حساب شده ومؤثرى را که خداوند به هنگام فرمان رسالت به او آموخته بود بازگو کرد که در آیات قبل خواندیم.

سپس هنگامى که فرعون این سخنان را شنید نخستین عکس العملش این بود «گفت: بگویید ببینم پروردگار شما کیست اى موسى»؟ (قالَ فَمَنْ رَبُّکُما یا مُوسى).

عجیب این که فرعون مغرور واز خود راضى حتى حاضر نشد بگوید پروردگار من که شما مدعى هستید کیست؟ بلکه گفت: پروردگار شما کیست؟

(آیه 50) موسى بلافاصله معرفى بسیار جامع ودر عین حال کوتاهى از پروردگار کرد «گفت: پروردگار ما همان کسى است که به هر موجودى آنچه لازمه آفرینش او بوده است داده، وسپس او را در مراحل هستى رهبرى وهدایت فرموده است» (قالَ رَبُّنَا الَّذى اَعْطى کُلَّ شَىْء خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى).

در این سخن کوتاه، موسى اشاره به دو اصل اساسى از آفرینش وهستى مى کند که هر یک دلیل مستقل وروشنى براى شناسایى پروردگار است.

موسى(ع) مى خواهد به فرعون بفهماند که این عالم هستى نه منحصر به تو ونه منحصر به سرزمین مصر، نه مخصوص امروز است ونه گذشته، این عالم پهناور گذشته وآینده اى دارد که نه من در آن بوده ام ونه تو ودو مسأله اساسى در این عالم چشمگیر است، تأمین نیازمندیها وسپس به کار گرفتن نیروها وامکانات در مسیر پیشرفت موجودات، اینها به خوبى مى تواند تو را به پروردگار ما آشنا سازد.

(آیه 51) فرعون با شنیدن این جواب جامع وجالب، سؤال دیگرى، مطرح کرد، «گفت: (اگر چنین است) پس تکلیف پیشینیان ما چه خواهد شد؟» (قالَ فَما بالُ الْقُرُونِ الاُْولى).

(آیه 52) موسى در جواب «گفت: تمام مشخصات اقوام گذشته، نزد پروردگار من در کتابى ثبت است، هیچ گاه پروردگار من (براى حفظ آنها) گمراه نمى شود ونه فراموش مى کند» (قالَ عِلْمُها عِنْدَ رَبّى فى کِتاب لایَضِلُّ رَبّى وَلا یَنْسى).

بنابراین حساب وکتاب آنها محفوظ است، وسرانجام به پاداش وکیفر اعمالشان خواهند رسید.

(آیه 53) واز آنجا که بخشى از سخن موسى(ع) پیرامون مسأله توحید وشناسایى خدا بود قرآن در اینجا فصل دیگرى در همین زمینه بیان مى دارد: «همان خداوندى که زمین را براى شما مهد آسایش قرار داد، وراههایى در آن ایجاد کرد، واز آسمان، آبى فرستاد» (اَلَّذى جَعَلَ لَکُمُ الاَْرْضَ مَهْدًا وَسَلَکَ لَکُمْ فیها سُبُلاً وَاَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً).

«سپس ما به وسیله این آب، انواع گوناگون از گیاهان مختلف را از خاک تیره برآوردیم» (فَاَخْرَجْنا بِه اَزْواجًا مِنْ نَبات شَتّى).

در این آیه به چهار بخش از نعمتهاى بزرگ خدا اشاره شده است: که اولویتهاى زندگى انسان را تشکیل مى دهد، قبل از همه چیز، محل سکونت وآرامش لازم است، وبه دنبال آن راههاى ارتباطى، سپس آب، وفرآورده هاى کشاورزى.

(آیه 54) سرانجام اشاره به پنجمین وآخرین نعمت از این سلسله نعمتهاى الهى کرده، مى گوید: از این فرآورده هاى گیاهى «هم خودتان بخورید وهم چهارپایان خود را در آن به چرا ببرید» (کُلُوا وَارْعَوْا اَنْعامَکُمْ).

ودر پایان به همه این نعمتها اشاره کرده، مى فرماید: «در این امور، نشانه هاى روشنى است براى صاحبان عقل واندیشه» (اِنَّ فى ذلِکَ لاَیات لاُِولِى النُّهى).

یعنى، عقل واندیشه هاى مسؤول مى تواند به این واقعیت پى ببرد.

(آیه 55) وبه تناسب این که در بیان توحیدى این آیات، از آفرینش زمین ونعمتهاى آن استفاده شده «معاد» را نیز با اشاره به همین زمین در این آیه بیان کرده، مى فرماید: «از آن شما را آفریدیم ودر آن باز مى گردانیم، واز آن نیز شما را بار دیگر بیرون مى آوریم» (مِنْها خَلَقْناکُمْ وَفیها نُعیدُکُمْ وَمِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً اُخْرى).