(آیه 25) در این آیه وپنج آیه بعد از آن مجموعه اى از صفات خداوند بیان شده است که در حقیقت ده صفت عمده یا ده اسم از اسماءالحسنى را بیان مى کند:

غنى، حمید، عزیز، حکیم، سمیع، بصیر، خبیر، حق، على وکبیر.

این از یک نظر، واز سوى دیگر در این آیه از «خالقیت» خداوند سخن مى گوید ودر آیه دوم از «مالکیت مطلقه» در آیه سوم از «علم بى انتهایش» بحث مى کند ودر آیه چهارم وپنجم از «قدرت نامتناهیش».

ودر آخرین آیه نتیجه مى گیرد کسى که داراى این صفات است «حق» است وغیر از او همه باطل وهیچ وپوچند.

نخست مى فرماید: «وهرگاه از آنان سؤال کنى چه کسى آسمانها وزمین را آفریده است مسلماً مى گویند: الله» (وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ لَیَقُولُنَّ اللهُ).

این تعبیر از یک سو دلیل بر این است که مشرکان هرگز منکر توحید خالق نبودند، واز سوى دیگر دلیل بر فطرى بودن توحید وتجلى این نورالهى در سرشت همه انسانهاست.

سپس مى گوید: حال که آنها به توحید خالق معترفند; «بگو: الحمدلله (که خود شما معترفید) ولى بیشتر آنان نمى دانند» که عبادت باید منحصر به خالق جهان باشد (قُلِ الْحَمْدُ لِلّهِ بَلْ اَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ).

(آیه 26) سپس به مسأله «مالکیت» حق مى پردازد چرا که بعد از ثبوت خالقیت نیاز به دلیل دیگرى بر مالکیت او نیست، مى فرماید: «آنچه در آسمانها وزمین است از آنِ خداست» (لِلّهِ ما فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ).

بدیهى است آن کس که «خالق» و«مالک» است مدبر امور جهان نیز مى باشد.

وکسى که چنین است از همه چیز بى نیاز وشایسته هرگونه ستایش است به همین دلیل در پایان آیه مى افزاید: «خداوند غنى وحمید است» (اِنَّ اللهَهُوَ الْغَنِىُّ الْحَمیدُ).

او غنىّ على الاطلاق، وحمید از هر نظر است، چرا که هر موهبتى در جهان است به او باز مى گردد، وهرکس هرچه دارد از او دارد.

(آیه 27) این آیه ترسیمى از علم بى پایان خداست، که با ذکر مثالى بسیار گویا ورسا مجسّم شده است، مى گوید: «واگر همه درختان روى زمین قلم شود، ودریا براى آن مرکّب گردد، وهفت دریاچه به آن افزوده شود اینها همه تمام مى شود ولى کلمات خدا پایان نمى گیرد، خداوند عزیز وحکیم است» (وَلَوْ اَنَّما فِى الاَْرْضِ مِنْ شَجَرَة اَقْلامٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِه سَبْعَةُ اَبْحُر ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللهِ اِنَّ اللهَ عَزیزٌ حَکیمٌ).

از آنجا که مخلوقات گوناگون این جهان هرکدام بیانگر ذات پاک خدا وعلم وقدرت اویند، به هر موجودى «کلمة الله» اطلاق شده، وبه همین مناسبت «کلمات الله» به معنى علم ودانش پروردگار به کار رفته است.

(آیه 28) بعد از ذکر علم بى پایان پروردگار، سخن از قدرت بى انتهاى او به میان آورده، مى فرماید: «آفرینش وبرانگیختن (وزندگى دوباره) همه شما (در قیامت) همانند یک فرد بیش نیست، خداوند شنوا وبیناست» (ما خَلْقُکُمْ وَلابَعْثُکُمْ اِلاّ کَنَفْس واحِدَة اِنَّ اللهَ سَمیعٌ بَصیرٌ).

(آیه 29) این آیه تأکید وبیان دیگرى است براى قدرت واسعه خداوند، روى سخن را به پیامبر کرده، مى گوید: «آیا ندیدى که خداوند شب را در روز، وروز را در شب داخل مى کند»؟ (اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِى النَّهارِ وَیُولِجُ النَّهارَ فِى اللَّیْلِ). ونیز آیا ندیدى که خداوند «خورشید وماه را (در مسیر منافع انسانها) مسخّر ساخته»؟ (وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ).

«وهرکدام تا سرآمد معینى به حرکت خود ادامه مى دهند» (کُلٌّ یَجْرى اِلى اَجَل مُسَمًّى).

واین که «خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است»؟ (وَاَنَّ اللهَ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ).

(آیه 30) ودر این آیه به صورت یک نتیجه گیرى جامع وکلى مى فرماید: «اینها همه دلیل بر آن است که خداوند حق است، وآنچه غیر از او مى خوانند باطل است، وخداوند بلندمقام وبزرگ مرتبه است» (ذلِکَ بِاَنَّ اللهَ هُوَ الْحَقُّ وَاَنَّ مـا یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْباطِلُ وَاَنَّ اللهَ هُوَ الْعَلِىُّ الْکَبیرُ).

مجموع بحثهایى که در آیات قبل پیرامون خالقیت ومالکیت وعلم وقدرت بى انتهاى پروردگار آمده بود، این امور را اثبات کرد که «حق» تنها اوست وغیر او زائل وباطل ومحدود ونیازمند است، و«علىّ وکبیر» که از هر چیز برتر واز توصیف بالاتر است ذات پاک او مى باشد.

(آیه 31) در این آیه سخن از دلیل نظم به میان مى آید، ودر آیه بعد سخن از توحید فطرى است ومجموعاً بحثهایى را که در آیات قبل آمد تکمیل مى کند.

مى گوید: «آیا ندیدى کشتیها بر (صفحه) دریاها به فرمان خدا، وبه (برکت) نعمت او حرکت مى کنند»؟! (اَلَمْ تَرَ اَنَّ الْفُلْکَ تَجْرى فِى الْبَحْرِ بِنِعْمَتِ اللهِ).

هدف این است: «تا بخشى از آیاتش را به شما نشان دهد» (لِیُرِیَکُمْ مِنْ آیاتِه).

آرى «در اینها نشانه هایى است براى کسانى که بسیار شکیبا وشکرگزارند» (اِنَّ فى ذلِکَ لاَیات لِکُلِّ صَبّار شَکُور).

بدون شک حرکت کشتیها بر صفحه اقیانوسها نتیجه مجموعه اى از قوانین آفرینش است.