(آیه 26) به تناسب بحثى که در آیه گذشته پیرامون مسجدالحرام وزائران خانه خدا آمد در اینجا نخست به تاریخچه بناى کعبه به دست ابراهیم خلیل(ع) وسپس مسأله وجوب حجّ، وفلسفه آن، وبخشى از احکام این عبادت بزرگ اشاره مى کند، ابتدا از داستان تجدید بناى کعبه شروع کرده، مى گوید: «و(به خاطر بیاور) زمانى را که محل خانه کعبه را براى ابراهیم آماده ساختیم» تا در آن مکان اقدام به بناى خانه کعبه کند (وَاِذْ بَوَّأْنا لاِِبْرهیمَ مَکانَ الْبَیْتِ).
منظور از «بَوَّأْنا» این است که خداوند مکان خانه کعبه را که در زمان آدم ساخته شده بود ودر طوفان نوح ویران وآثارش محو گشته بود به ابراهیم(ع)نشان داد، توفانى وزید وخاکها را به عقب برد وپایه هاى خانه آشکار گشت، یا قطعه ابرى آمده ودر آنجا سایه افکند، ویا به هر وسیله دیگر خداوند محل اصلى خانه را براى ابراهیم معلوم وآماده ساخت، واو با همیارى فرزندش اسماعیل آن را تجدید بنا نمود.
سپس اضافه مى کند، هنگامى که خانه آماده شد به ابراهیم خطاب کردیم: این خانه را کانون توحید کن، و«چیزى را شریک من قرار مده، وخانه ام را براى طواف کنندگان وقیام کنندگان ورکوع کنندگان وسجودکنندگان پاک کن» (اَنْ لاتُشْرِکْ بى شَیْئًا وَطَهِّرْ بَیْتِىَ لِطّائِفینَ وَالْقائِمینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ).
در حقیقت ابراهیم(ع) مأمور بود خانه کعبه واطراف آن را از هرگونه آلودگى ظاهرى ومعنوى وهرگونه بت ومظاهر شرک پاک وپاکیزه دارد، تابندگان خدا در این مکان پاک جز به خدا نیندیشند، ومهمترین عبادت این سرزمین را که طواف ونماز است در محیطى پیراسته از هرگونه آلودگى انجام دهند.
(آیه 27) بعد از آماده شدن خانه کعبه براى عبادت کنندگان، خدا به ابراهیم(ع) دستور مى دهد: «ومردم را دعوت عمومى به حجّ کن، تا پیاده وسواره بر مرکبهاى لاغر از هر راه دورى به سوى تو بیایند» (وَاَذِّنْ فِى النّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالاً وَعَلى کُلِّ ضامِر یَأْتینَ مَنْ کُلِّ فَجٍّ عَمیق).
در روایتى مى خوانیم: «هنگامى که ابراهیم چنین دستورى را دریافت داشت عرض کرد: خداوندا! صداى من به گوش مردم نمى رسد، اما خدا به او فرمود: «عَلَیْکَ الاَْذانُ وَعَلَىَّ الْبَلاغُ!; تو اعلام کن ومن به گوش آنهامى رسانم»!
(آیه 28) در این آیه در یک عبارت بسیار فشرده وپرمعنى به فلسفه هاى مختلف حجّ پرداخته، مى فرماید: آنها به این سرزمین مقدس بیایند «تا منافع خویش را با چشم خود ببیند» (لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ).
کلمه «مَنافِع» تمام منافع وبرکات معنوى ونتایج مادى، فوائد فردى واجتماعى، فلسفه هاى سیاسى واقتصادى واخلاقى همه را شامل مى شود.
آرى! باید مسلمانان از همه نقاط جهان از میان تمام قشرها به آنجا رو آورند تا شاهد وناظر این منافع باشند.
سپس اضافه مى کند: وآنها بیایند وقربانى کنند «ونام خدا را در ایام معینى (که از دهم ذى الحجه شروع وبه سیزدهم پایان مى یابد) بر چهارپایانى که به آنها روزى داده است (به هنگام ذبح) ببرند» (وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللهِ فى اَیّام مَعْلُومات عَلى ما رَزَقَهُمْ مِنْ بَهیمَةِ الاَْنْعامِ).
اشاره به این که آنها همیشه از جمله به هنگام ذبح قربانى تمام توجهشان به خدا وقبول درگاه اوست واستفاده از گوشت آن تحت الشعاع آن قرار دارد.
قربانى کردن حیوانات در حقیقت رمزى است براى آمادگى براى قربانى شدن درراه خدا، همان گونه که در سرگذشت ابراهیم(ع) واسماعیل(ع) وقربانى او آمده است، آنها با این عمل اعلام مى کنند که در راه او آماده هرگونه ایثارند حتى بذل جان.
به هر حال قرآن با این گفتار برنامه شرک آلود بت پرستان را نفى مى کند که به هنگام قربانى نام بتها را مى بردند، واین مراسم توحیدى را به شرک آلوده مى ساختند.
ودر پایان آیه مى فرماید: «پس از گوشت حیوانات قربانى، هم خودتان بخورید وهم بینوایان فقیر را اطعام نمایید» (فَکُلُوا مِنْها وَاَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقیرَ).
