(آیه 1) باز در این سوره با حروف مقطعه «الف، لام، میم» (الم). روبه رو مى شویم واین پانزدهمین بار است که در آغاز سوره هاى قرآنى این گونه حروف را مى یابیم.
بحثى که درباره اهمیت قرآن بلافاصله بعد از این حروف آمده است بار دیگر بیانگر این حقیقت است که «الم» اشاره به عظمت قرآن وقدرت نمایى عظیم پروردگار است که چنین کتاب بزرگ وپرمحتوا که معجزه جاویدان محمد(صلى الله علیه وآله)است از حروف ساده «الفبا» بهوجود آورده است.
(آیه 2) مى فرماید: «این کتابى است که از سوى پروردگار جهانیان نازل شده وشک وتردیدى در آن نیست» (تَنْزیلُ الْکِتابِ لا رَیْبَ فیهِ مِنْ رَبِّ الْعالَمینَ).
این آیه در واقع پاسخ به دو سؤال است، گویى نخست از محتواى این کتاب آسمانى سؤال مى شود، در پاسخ مى گوید: محتواى آن حق است وجاى کمترین شک وتردید نیست، سپس سؤال درباره ابداع کننده آن به میان مى آید، در پاسخ مى گوید: این کتاب از سوى «رب العالمین» است.
(آیه 3) سپس به تهمتى که بارها مشرکان ومنافقان بى ایمان به این کتاب بزرگ آسمانى بسته بودند اشاره کرده، مى فرماید: «آنها مى گویند: (محمّد) اینها را به دروغ به خداست بسته است» واز ناحیه پروردگار جهانیان نیست (اَمْ یَقُولُونَ افْتَریهُ).
در پاسخ ادعاى بى دلیل آنها مى گوید: این افترا نیست، «بلکه سخن حقى است از سوى پروردگارت» (بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکَ).
ودلیل حقانیت آن در خود آن آشکار ونمایان است.
سپس به هدف نزول آن پرداخته، مى گوید: «هدف این بوده که گروهى را انذار کنى که پیش از تو هیچ انذارکننده اى براى آنها نیامده است، شاید (پند گیرند و) هدایت شوند» (لِتُنْذِرُ قَوْمًا ما اَتیهُمْ مِنْ نَذیر مِنْ قَبْلِکَ لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ).
منظور از «نذیر» در اینجا پیامبر بزرگى است که دعوت خود را آشکارا وتوأم با معجزات ودر محیطى وسیع وگسترده آشکار سازد، ومى دانیم چنین انذارکننده اى در جزیره عربستان ودر میان قبائل «مکّه» قیام نکرده بود.
(آیه 4) بعد از بیان عظمت قرآن ورسالت پیامبر(صلى الله علیه وآله)به یکى دیگر از مهمترین پایه هاى عقائد اسلامى یعنى توحید ونفى شرکت پرداخته چنین مى گوید: «خداوندا کسى که آسمانها وزمین وآنچه را در میان این دو است در شش روز]=شش دوران[ آفرید» (اَللهُ الَّذى خَلَقَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ وَما بَیْنَهُما فى سِتَّةِ اَیّام).
بعد از مسأله آفرینش به مسأله «حاکمیت خداوند» بر عالم هستى پرداخته، مى گوید: «سپس خداوند بر عرش قدرت قرار گرفت» وبر کل عالم هستى حکومت کرد (ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ).
قرارگرفتن خداوند بر عرش به این معنى است که او هم خالق جهان هستى است، وهم حاکم بر کل عالم.
ودر پایان آیه با اشاره به مسأله توحید «ولایت» و«شفاعت» مراحل توحید را کامل کرده، مى فرماید: «جز او ولى وشفیعى براى شما نیست» (ما لَکُمْ مِنْ دُونِه مِنْ وَلِىٍّ وَلا شَفیع).
با این دلیل روشن چرا بیراهه مى روید ودست به دامن بتها مى زنید؟ «آیا متذکر نمى شوید»؟! (اَفَلا تَتَذَکَّرُونَ).
در حقیقت مراحل سه گانه توحید که در آیه فوق منعکس است هرکدام دلیلى بر دیگرى محسوب مى شود، توحید خالقیت دلیل بر توحید حاکمیت است وتوحید حاکمیت دلیل بر توحید ولى وشفیع ومعبود.
(آیه 5) در این آیه نخست به توحید پروردگار وسپس به مسأله «معاد» اشاره مى کند، وبه این ترتیب سه شاخه توحید که در آیات گذشته بیان شده (توحید خالقیت وحاکمیت وعبودیت) در اینجا با ذکر توحید ربوبیت ـیعنى تدبیر جهان هستى تنها بهوسیله خداوندـ تکمیل مى گردد.
مى فرماید: «خداوند امور این جهان را از مقام قرب خود به سوى زمین تدبیر مى کند» (یُدَبِّرُ الاَْمْرَ مِنَ السَّماءِ اِلَى الاَْرْضِ).
ومى افزاید: «سپس تدبیر امور در روزى که مقدار آن هزار سال از سالهایى است که شما مى شمارید به سوى او باز مى گردد» (ثُمَّ یَعْرُجُ اِلَیْهِ فى یَوْم کـانَ مِقْدارُهُ اَلْفَ سَنَة مِمّا تَعُدُّونَ).
منظور از این روز، روزقیامت است یعنى; خداوند این جهان را با تدبیر خاصى نظم بخشیده، ولى در پایان جهان این تدبیر را بر مى چیند وبه دنبال آن طرحى نوین وجهانى وسیعتر ابداع مى گردد، یعنى پس از پایان این دنیا جهان دیگر آغاز مى شود.
