(آیه 23) به دنبال بحثهاى گذشته پیرامون آیات پروردگار در آفاق وانفس در اینجا به گفتگو پیرامون بخش دیگرى از این آیات بزرگ مى پردازد.
نخست پدیده «خواب» را به عنوان یک پدیده مهم آفرینش ونمودارى از نظام حکیمانه آفریننده آن مورد توجه قرار داده، مى گوید: «واز نشانه هاى او خواب شما در شب وروز است، وتلاش وکوشش شما براى بهره گیرى از فضل پروردگار» وتأمین معاش (وَمِنْ آیاتِه مَنامُکُمْ بِاللَّیْلِ وَالنَّهارِ وَابْتِغاؤُکُمْ مِنْ فَضْلِه).
ودر پایان مى افزاید: «در این امور نشانه هایى است براى آنها که گوش شنوا دارند» (اِنَّ فى ذلِکَ لاَیات لِقَوْم یَسْمَعُونَ).
این موهبت بزرگ الهى سبب مى شود که جسم وروح انسان به اصطلاح سرویس شود، وبا بروز حالت خواب که یک نوع وقفه وتعطیل کار بدن است آرامش ورفع خستگى حاصل گردد، وانسان حیات ونشاط ونیروى تازه اى پیدا کند.
مسلماً اگر خواب نبود روح وجسم انسان بسیار زود پژمرده وفرسوده مى شد، وبسیار زود پیرى وشکستگى به سراغ او مى آمد.
(آیه 24) این آیه که پنجمین قسمت از آیات عظمت خدا را بیان مى کندباز به سراغ آیات آفاقى مى رود، ومسأله باران ورعد وبرق وحیات زمین را پس از مرگ مورد توجه قرار داده، مى گوید: «واز نشانه هاى خدا این است کهبرق را که هم مایه ترس است هم مایه امید، به شما نشان مى دهد» (وَمِنْ آیاتِه یُریکُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا).
«ترس» از خطرات ناشى از برق که گاه به صورت «صاعقه» در مى آید و«امید» از نظر نزول باران که غالباً بعد از رعد وبرق به صورت رگبار فرو مى ریزد.
سپس مى افزاید: «واز آسمان آبى نازل مى کند که زمین را بعد از مرگش حیات مى بخشد» (وَیُنَزِّلُ مِنَ السَّماءِ ماءً فَیُحْیى بِهِ الاَْرْضَ بَعْدَ مَوْتِها).
در پایان آیه به عنوان تأکید مى افزاید: «در این امور آیات ونشانه هایى است براى جمعیتى که تعقل واندیشه مى کنند» (اِنَّ فى ذلِکَ لاَیات لِقَوْم یَعْقِلُونَ).
آنها هستند که مى فهمند در این برنامه حساب شده دست قدرتى در کار است وهرگز نمى تواند معلول تصادفها وضرورتهاى کور وکر باشد.
(آیه 25) در این آیه بحث از آیات آفاقى را در زمینه تدبیر نظام آسمان وزمین وثبات وبقاى آنها ادامه داده، مى فرماید: «واز آیات او این است که آسمان وزمین به فرمان او برپاست» (وَمِنْ آیاتِه اَنْ تَقُومَ السَّماءُ وَالاَْرْضُ بِاَمْرِه).
یعنى نه تنها آفرینش آسمانها که در آیات قبل به آن اشاره شد آیتى است که برپایى وادامه نظام آنها نیز آیتى دیگر مى باشد، چه این که این اجرام عظیم در گردش منظم خود احتیاج به امور زیادى دارد که مهمترین آنها محاسبه پیچیده تعادل نیروى جاذبه ودافعه است.
ودر پایان این آیه با استفاده از زمینه بودن «توحید» براى «معاد» بحث را به این مسأله منتقل ساخته، مى فرماید: «سپس هنگامى که شما را (در قیامت) از زمین فرا خواند ناگهان همه خارج مى شوید» ودر صحنه محشر حضور مى یابید (ثُمَّ اِذا دَعاکُمْ دَعْوَةً مِنَ الاَْرْضِ اِذا اَنْتُمْ تَخْرُجُونَ).
