(آیه 115) در اینجا از داستان آدم وحوّا ومبارزه ودشمنى ابلیس با آنان سخن مى گوید.
شاید اشاره به این نکته که مبارزه حق وباطل منحصر به امروز ودیروز وموسى(ع) وفرعون نیست، از آغاز آفرینش آدم بوده وهمچنان ادامه دارد.
نخست از پیمان آدم با خدا سخن مى گوید، مى فرماید: «پیش از این، از آدم پیمان گرفته بودیم، اما او فراموش کرد، وعزم استوارى براى او نیافتیم»! (وَلَقَدْ عَهِدْنا اِلى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِىَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا).
منظور از این «عهد» فرمان خدا دایر به نزدیک نشدن به درخت ممنوع است.
بدون شک آدم، مرتکب گناهى نشد بلکه تنها ترک اولایى از او سر زد، اصولا دوران سکونت آدم در بهشت یک دوران آزمایشى براى آماده شدن جهت زندگى در دنیا وپذیرش مسؤولیت تکالیف بود.
(آیه 116) سپس به بخش دیگر این داستان اشاره کرده، مى گوید: «وبه خاطر بیاورید هنگامى را که به فرشتگان گفتیم: براى آدم سجده کنید، آنها نیز همگى سجده کردند جز ابلیس که امتناع ورزید» (وَاِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لاِدَمَ فَسَجَدُوا اِلاّ اِبْلیسَ اَبى).
واز اینجا به خوبى مقام با عظمت آدم روشن مى شود، آدمى که مسجود فرشتگان بود ضمناً عداوت ابلیس با او از نخستین گام آشکار مى گردد.
شک نیست که سجده به معنى پرستش مخصوص خداست، وغیر از خدا هیچ کس وهیچ چیز نمى تواند معبود باشد، بنابراین سجده فرشتگان در برابر خدا بود، منتهى به خاطر آفرینش این موجود با عظمت که:
شایسته ستایش آن آفریدگار است *** کارد چنین دل آویز نقشى ز ماءوطینى!
(آیه 117) به هر حال ما در این موقع به آدم اخطار کردیم «پس گفتیم: اى آدم (با این برنامه مسجل شد که) ابلیس دشمن تو وهمسرت است (مواظب باشید) مبادا شما را از بهشت بیرون کند که به درد ورنج خواهى افتاد» (فَقُلْنا یا آدَمُ اِنَّ هذا عَدُوٌّ لَکَ وَلِزَوْجِکَ فَلا یُخْرِجَنَّکُما مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقى).
(آیه 118) سپس خداوند آسایش بهشت ودرد ورنج محیط بیرون آن را براى آدم چنین شرح مى دهد: «تو در اینجا گرسنه نخواهى شد وبرهنه نمى شوى» (اِنَّ لَکَ اَلاّ تَجُوعَ فیها وَلا تَعْرى).
(آیه 119) «وتو در آن تشنه نخواهى شد وآفتاب سوزان آزارت نمى دهد» (وَاَنَّکَ لا تَظْمَؤُا فیها وَلا تَضْحى).
در دو آیه فوق به چهار نیاز اصلى وابتدایى انسان یعنى نیاز به غذا وآب ولباس ومسکن (پوشش در مقابل آفتاب) اشاره شده است.
(آیه 120) اما با این همه شیطان کمر عداوت ودشمنى را با آدم بسته بود، به همین دلیل آرام ننشست «پس شروع به وسوسه آدم کرد وگفت: اى آدم! آیا درخت عمر جاویدان را به تو نشان بدهم (که هر کس از میوه آن بخورد همیشه زنده خواهد بود) آیا راه رسیدن به حکومت وسلطنت همیشگى را مى خواهى بدانى»؟! (فَوَسْوَسَ اِلَیْهِ الشَّیْطانُ قالَ یا آدَمُ هَلْ اَدُلُّکَ عَلى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْک لا یَبْلى).
در واقع شیطان حساب کرد تمایل آدم به چیست وبه اینجا رسید که او تمایل به زندگى جاویدان ورسیدن به قدرت بى زوال دارد، لذا براى کشاندن او به مخالفت فرمان پروردگار از این دو عامل استفاده کرد.
(آیه 121) سرانجام آنچه نمى بایست بشود شد، «پس (آدم وحوّا) هر دو از آن (درخت ممنوع) خوردند (وبه دنبال آن لباسهاى بهشتى از اندامشان فرو ریخت) عورتشان آشکار گشت»! (فَاَکَلا مِنْها فَبَدَتْ لَهُما سَوْءتُهُما).
هنگامى که آدم وحوّا چنین دیدند بلافاصله «از برگهاى (درختان) بهشتى جامه دوختند» براى پوشاندن اندام خود (وَطَفِقا یَخْصِفانِ عَلَیْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ).
آرى! عاقبت «آدم پروردگارش را نافرمانى کرد واز پاداش او محروم شد» (وَعَصى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوى).
(آیه 122) ولى از آنجا که آدم ذاتاً پاک ومؤمن بود ودر طریق رضاى خدا گام بر مى داشت، واین خطا که بر اثر وسوسه شیطان دامن او را گرفت جنبه استثنایى داشت، خداوند او را از رحمت خود براى همیشه دور نساخت، بلکه «بعد از این ماجرا پروردگارش او را برگزید وتوبه اش را پذیرا شد وهدایتش کرد» (ثُمَّ اجْتَبیهُ رَبُّهُ فَتابَ عَلَیْهِ وَهَدى).
(آیه 123) بااین که توبه آدم پذیرفته شد، اما کارى کرده بود که بازگشت به حال نخستین امکان پذیر نبود ولذا خداوند «به او وحوّا دستور داد: هر دو (وهمچنین شیطان همراه شما) از بهشت به زمین فرود آیید» (قالَ اهْبِطا مِنْها جَمیعًا).
«در حالى که دشمن یکدیگر خواهید بود» (بَعْضُکُمْ لِبَعْض عَدُوٌّ).
اما به شما اخطار مى کنم، راه سعادت ونجات به رویتان گشوده است «پس هرگاه هدایت من به سراغ شما بیاید هر یک از شما از این هدایت پیروى کند نه گمراه مى شود ونه شقاوتمند» (فَاِمّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنّى هُدًى فَمَنِ اتَّبَعَ هُدىَ فَلا یَضِلُّ وَلا یَشْقى).
(آیه 124) وبراى این که تکلیف آنها که فرمان حق را فراموش مى کنند نیز روشن گردد اضافه مى کند: «وکسى که از یاد من روى گردان شود، زندگى سخت وتنگى خواهد داشت» (وَمَنْ اَعْرَضَ عَنْ ذِکْرى فَاِنَّ لَهُ مَعیشَةً ضَنْکًا).
«ودر قیامت او را نابینا محشور مى کنیم» (وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیمَةِ اَعْمى).
اصولا تنگى زندگى بیشتر به خاطر کمبودهاى معنوى ونبودن غناى روحى است، به خاطر عدم اطمینان به آینده وترس از نابود شدن امکانات موجود، ووابستگى بیش از حد به جهان ماده است، وآن کس که ایمان به خدا دارد ودل به ذات پاک او بسته، از همه این نگرانیها در امان است.
(آیه 125) در آنجا «عرض مى کند: پروردگارا! چرا مرا نابینا محشور کردى در حالى که قبلا بینا بودم»؟! (قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنى اَعْمى وَقَدْ کُنْتُ بَصیرًا).
(آیه 126) بلافاصله پاسخ مى شنود که، «مى فرماید: آن گونه که آیات من براى تو آمد، وتو آنها را فراموش کردى، امروز نیز تو فراموش خواهى شد» (قالَ کَذلِکَ اَتَتْکَ آیاتُنا فَنَسیتَها وَکَذلِکَ الْیَوْمَ تُنْسى). وچشمت از دیدن نعمتهاى پروردگار ومقام قرب او نابینا مى گردد.
(آیه 127) سرانجام به صورت یک جمع بندى ونتیجه گیرى مى فرماید: «واین گونه کسانى را که راه اسراف را پیش گرفتند وایمان به آیات پروردگارشان نیاوردند جزا مى دهیم» (وَکَذلِکَ نَجْزى مَنْ اَسْرَفَ وَلَمْ یُؤْمِنْ بِایاتِ رَبِّه).
«وعذاب آخرت از این هم شدیدتر وپایدارتر است» (وَلَعَذابُ الاْخِرَةِ اَشَدُّ وَاَبْقى).
