(آیه 47) از آنجا که در آیات گذشته سخن از انسان خودخواه ومغرورى به میان آمد که به خاطر غرورش معاد ورستاخیز را انکار کرد به دنبال آن، در اینجا مشروحى از چگونگى قیامت را در سه مرحله مطرح مى کند: مرحله قبل از رستاخیز انسانها، ومرحله رستاخیز، وقسمتى از مرحله بعد.
نخست مى گوید: به خاطر بیاورید «روزى را که (نظام جهان هستى به عنوان مقدمه اى براى نظام نوین درهم فرو مى ریزد) کوهها را به حرکت در مى آوریم، و(همه موانع سطح زمین از میان مى رود، به گونه اى که) زمین را صاف وهمه چیز را در آن نمایان مى بینى» (وَیَوْمَ نُسَیِّرُ الْحِبالَ وَتَرَى الاَْرْضَ بارِزَةً).
این قسمت از آیات به حوادثى که در آستانه رستاخیز رخ مى دهد اشاره مى کند، این حوادث بسیار زیاد است که مخصوصاً در سوره هاى کوتاه آخرقرآن فراوان به چشم مى خورد، وبه عنوان «اَشْراطُ السّاعَة» (نشانه هاى قیامت) نامیده مى شود.
بعد اضافه مى کند: «ما همه آنها را در این هنگام محشور مى کنیم به گونه اى که حتى یک نفر را ترک نخواهیم گفت» (وَحَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ اَحَدًا).
جمله فوق تأکیدى است بر این حقیقت که «معاد» یک حکم عمومى وهمگانى است وهیچ کس از آن مستثنى نخواهد بود.
(آیه 48) این آیه درباره چگونگى رستاخیز انسانها مى گوید: «آنها همه در یک صف به پروردگارت عرضه مى شوند» (وَعُرِضُوا عَلى رَبِّکَ صَفًّا).
این تعبیر ممکن است اشاره به آن باشد که هر گروهى از مردم که عقیده واحد یا عمل مشابهى دارند در یک صف قرار مى گیرند، ویا این که همگى بدون هیچ گونه تفاوت وامتیاز در یک صف قرار خواهند گرفت.
وبه آنها گفته مى شود: «شما همگى نزد ما آمدید، همان گونه که در آغاز شما را آفریدیم» (لَقَدْ جِئْتُمُونا کَما خَلَقْناکُم اَوَّلَ مَرَّة).
نه خبرى از اموال وثروتهاست، نه امتیازات ومقامات مادى، ونه یار ویاور، درست همان گونه که در آغاز آفرینش بودید، به همان حالت اول!
«اما شما گمان گردید که ما موعدى برایتان قرار نخواهیم داد» (بَلْ زَعَمْتُمْ اَنْ لَنْ نَجْعَلَ لَکُمْ مَوْعِدًا).
و این هنگامى بود که غرور امکانات مادى شما را فرا مى گرفت و تمایل به جاودانگى دنیا شما را از فکر آخرت که در فطرت هر انسانى نهفته است غافل مى کرد.
(آیه 49) سپس به مراحل دیگر از این رستاخیز بزرگ پرداخته، مى گوید: «وکتاب ]=کتابى که نامه اعمال همه انسانهاست[ در آنجا گذارده مى شود» (وَوُضِعَ الْکِتابُ).
«پس گنهکاران را مى بینى که از آنچه در آن است ترسان وهراسانند» (فَتَرَى الُْمجْرِمینَ مُشْفِقینَ مِمّا فیهِ).
در این هنگام فریاد برمى آورند «ومى گویند: اى واى بر ما! این چه کتابى است که هیچ عمل کوچک وبزرگى را فرو نگذاشته مگر این که آن را به شمار آورده است» (وَیَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا مالِ هذَا الْکِتابِ لا یُغادِرُ صَغیرَةً وَلا کَبیرَةً اِلاّ اَحْصیها).
علاوه بر این سند کتبى اصولا «همه اعمال خود را حاضر مى بینند»! (وَوَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِرًا). خوبیها وبدیها، ظلمها وعدلها، هرزگیها وخیانتها، همه وهمه در برابر آنها تجسّم مى یابد!
در واقع آنها گرفتار اعمال خودشان هستند: «وپروردگارت به هیچ کس ستم نمى کند» (وَلا یَظْلِمُ رَبُّکَ اَحَدًا).
آنچه دامن آنها را مى گیرد کارهایى است که در این جهان انجام داده اند بنابراین از چه کسى مى توانند گله کنند جز از خودشان.
راستى ایمان به چنین دادگاهى چقدر در تربیت انسان وکنترل شهوات او مؤثر است؟ وچقدر آگاهى وبیدارى وتوجه به مسؤولیتها به انسان مى بخشد؟
آیا ممکن است انسان به چنین صحنه اى ایمان قاطع داشته باشد باز هم گناه کند؟!
