(آیه 10) گفتیم در این سوره سرگذشت هفت تن از پیامبران بزرگ به عنوان درس آموزنده اى براى عموم مسلمانان مخصوصاً مسلمانان نخستین بیان شده است.
نخست از موسى(ع) شروع مى کند وبخشهاى مختلفى از زندگى او ودرگیریش را با فرعونیان تا هنگام غرق این قوم ظالم وستمگر شرح مى دهد.
این بحثها گرچه به ظاهر مکرر است، اما دقت در آنها نشان مى دهد که در هر مورد روى بخش خاصى از این سرگذشت پرماجرا تکیه شده است.
فى المثل آیات مورد بحث هنگامى نازل شد که مسلمانان سخت در اقلیت قرار داشتند ودشمنان آنها بسیار قوى ونیرومند، در اینجا لازم است خداوند سرگذشتهاى مشابهى را از اقوام پیشین بیان کنند تا بدانند این قدرت عظیم دشمن وضعف ظاهرى آنها هرگز سبب شکست نخواهد شد، تا روحیه آنها قوى گردد وبر استقامت وپافشارى خود بیفزایند، وجالب این که: بعد از سرگذشت هر یک از این پیامبران هفتگانه جمله «وَما کانَ اَکْثَرُهُمْ مُؤْمِنینَ وَاِنَّ رَبَّکَ لَهُوَ الْعَزیزُ الرَّحیمُ; اکثر آنها ایمان نیاوردند وپروردگار تو توانا ورحیم است» تکرار شده، درست همان عبارتى که در آغاز همین سوره در مورد پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)خواندیم.
این هماهنگى شاهد زنده اى بر این حقیقت است که ذکر این بخش از داستانهاى انبیا، به خاطر شرایط خاص روانى واجتماعى مسلمانان در آن مقطع خاص زمانى ومشابه آن بوده است.
نخست مى گوید: «و(به خاطر بیاور) هنگامى که پروردگارت موسى را ندا کرد که به سراغ آن قوم ستمگر برو» (وَاِذْ نادى رَبُّکَ مُوسى اَنِ ائْتِ الْقَوْمَ الظّالِمینَ).
(آیه 11) «قوم فرعون، آیا آنها (از مخالفت فرمان پروردگار) پرهیز نمى کنند» (قَوْمَ فِرْعَوْنَ اَلا یَتَّقُونَ).
این نکته قابل توجه است که تنها صفتى را از فرعونیان که بر آن تکیه کرده ظلم است ومى دانیم ظلم معنى جامع وگسترده اى دارد که شرک یکى از مصادیق بارز آن است، واستثمار واستعباد بنى اسرائیل با آن همه زجر وشکنجه نیز مصداق دیگرى از آن مى باشد، از این گذشته آنها با اعمال خلافشان قبل از هر کس برخودشان ستم مى کردند، وبه این ترتیب مى توان هدف دعوت انبیاء را در مبارزه با ظلم وستم در تمام ابعاد خلاصه کرد!
(آیه 12) در این هنگام موسى مشکلات عظیم خود را به پیشگاه پروردگار عرض مى کند واز او تقاضاى قوت وقدرت بیشتر براى تحمل این رسالت عظیم مى نماید: «عرض کرد پروردگارا! من از آن بیم دارم که مرا تکذیب کنند» (قالَ رَبِّ اِنّى اَخافُ اَنْ یُکَذِّبُونِ).
وبا جار وجنجال خود مرا از صحنه بیرون کنند.
موسى(ع) در ذکر این سخن کاملا حق داشت چرا که فرعون ودار ودسته اش آنقدر مسلط بر اوضاع کشور مصر بودند که احدى یاراى مخالفت با آنها را نداشت وهرگونه نغمه مخالفى را با شدت وبى رحمى سرکوب مى کردند.
(آیه 13) به علاوه «سینه من براى انجام این رسالت وسعت کافى ندارد» (وَیَضیقُ صَدْرى).
از این گذشته «زبان من به قدر کافى گویا نیست» (وَلا یَنْطَلِقُ لِسانى).
به همین جهت تقاضاى من این است: «به (برادرم) هارون نیز رسالت بدهى» تا به همراه من مأمور اداى این رسالت گردد (فَاَرْسِلْ اِلى هرُونَ).
تا با معاضدت یکدیگر بتوانیم این فرمان بزرگ را در برابر آن ستمگران خیره سر به اجرا درآوریم.
(آیه 14) از همه اینها گذشته «آنها بر من (به اعتقاد خودشان) گناهى دارند» (وَلَهُمْ عَلَىَّ ذَنْبٌ). من یکى از این فرعونیان ستمگر را به هنگامى که با یک مرد بنى اسرائیلى مظلوم درگیر بود با ضربه قاطع خود کشته ام.
از این نظر «مى ترسم (به عنوان قصاص) مرا به قتل برسانند» واین رسالت عظیم به پایان نرسد (فَاَخافُ اَنْ یَقْتُلُونِ).
موسى ترسى براى شخص خود نداشت بلکه از این بیم داشت که قبل از رسیدن به مقصد از پاى درآید، لذا از خداوند تقاضاى نیروى بیشتر براى این مبارزه مى کند.
(آیه 15) خداوند این تقاضاى صادقانه موسى را اجابت کرد «فرمود: این چنین نیست» (قالَ کَلاّ). که بتوانند تو را به قتل برسانند ویا سینه ات تنگى کند وزبانت گره داشته باشد وگویا نگردد.
دعاى تو را در مورد برادرت نیز اجابت کردم وبه او هم مأموریت دادم «پس شما هر دو با آیات ما بروید» وفرعون وقوم گمراهش را به سوى من دعوت کنید (فَاذْهَبا بِایاتِنا).
وفکر نکنید من از شما دورم وجریان امر شما بر ما مخفى است، بلکه «ما با شما هستیم وبه خوبى مطالب را مى شنویم» (اِنّا مَعَکُمْ مُسْتَمِعُونَ).
هرگز شما را تنها نخواهم گذارد ودر حوادث سخت یاریتان خواهم کرد با اطمینان خاطر پیش بروید ومحکم در این راه گام بردارید.
