(آیه 1) در آغاز این سوره به سرنوشت لذت بخش وپرافتخار ـ مؤمنان پیش از بیان صفات آنها ـ اشاره شده تا شعله هاى شوق وعشق را در دلها براى رسیدن به این افتخار بزرگ زنده کند.
مى فرماید: «مؤمنان رستگار شدند» (قَدْ اَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ). وبه هدف نهایى خود در تمام ابعاد رسیدند.
«فلاح ورستگارى» معنى وسیعى دارد که هم پیروزیهاى مادى را شامل مى شود، وهم معنوى را، ودر مورد مؤمنان هر دو بُعد منظور است.
(آیه 2) سپس به بیان این صفات پرداخته وقبل از هر چیز انگشت روى نماز گذارده، مى گوید: «آنها که در نمازشان خشوع دارند» (اَلَّذینَ هُمْ فى صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ).
اشاره به این که نماز آنها الفاظ وحرکاتى بى روح وفاقد معنى نیست، بلکه به هنگام نماز آن چنان حالت توجه به پروردگار وحضور قلب در آنها پیدا مى شود که از غیر او جدا مى گردند وبه او مى پیوندند.
در حدیثى مى خوانیم که پیامبر(صلى الله علیه وآله)مردى را دید که در حال نماز با ریش خود بازى مى کند، فرمود: «اگر او در قلبش خشوع بود اعضاى بدنش نیز خاشع مى شد».
اشاره به این که خشوع یک حالت درونى است که در برون اثر مى گذارد.
(آیه 3) دومین صفتى را که بعد از صفت خشوع در نماز براى مؤمنان بیان مى کند این است که: «وآنها که از لغو وبیهودگى روى گردانند» (وَالَّذینَ هُمْ عَنِ اللَّغوِ مُعْرِضُونَ).
در واقع تمام حرکات وخطوط زندگى آنان هدفى را دنبال مى کند، هدفى مفید وسازنده چرا که «لغو» به معنى کارها، سخنان وافکار بى هدف وبدون نتیجه مفید است.
(آیه 4) سپس به سومین صفت مؤمنان راستین که جنبه اجتماعى ومالى دارد اشاره کرده، مى گوید: «آنها که زکات را انجام مى دهند» (وَالَّذینَ هُمْ لِلزَّکوةِ فاعِلُونَ).
(آیه 5) چهارمین ویژگى مؤمنان را مسأله پاکدامنى وعفت کامل، وپرهیز از هرگونه آلودگى جنسى قرار داده، چنین مى گوید: «وآنها که دامان خود را (از آلوده شدن به (بى عفتى) حفظ مى کنند» (وَالَّذینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ).
(آیه 6) «وتنها آمیزش جنسى به همسران وکنیزانشان دارند، که در بهره گیرى از آنان ملامت نمى شوند» (اِلاّ عَلى اَزْواجِهِمْ اَوْ ما مَلَکَتْ اَیْمانُهُمْ فِاِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومینَ).
(آیه 7) از آنجا که غریزه جنسى سرکش ترین غرائز انسان است وخویشتن دارى در برابر آن نیاز به تقوا وپرهیزکارى فراوان وایمان قوى ونیرومند دارد، در این آیه بار دیگر روى همین مسأله تأکید کرده، مى گوید: «وکسانى که غیر از این طریق را طلب کنند، تجاوزگرند» (فَمَنِ ابْتَغى وَراءَ ذلِکَ فَاُلئِکَ هُمُ الْعادُونَ).
تعبیر «به محافظت فروج» گویا اشاره به این است که اگر مراقبت مستمر وپى گیر در این زمینه نباشد، بیم گلودگى فراوان است.
(آیه 8) در این آیه به پنجمین وششمین صفت برجسته مؤمنان اشاره کرده، مى گوید: «وآنها که امانتها وعهد خود را رعایت مى کنند» (وَالَّذینَ هُمْ لاَِماناتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ راعُونَ).
حفظ واداى امانت وهمچنین پایبند بودن به عهد وپیمان در برابر خالق وخلق از صفات بارز مؤمنان است.
در مفهوم وسیع «امانت» امانتهاى خدا وپیامبران الهى وهمچنین امانتهاى مردم جمع است، نعمتهاى مختلف خدا هر یک امانتى از امانات او هستند، آیین حق، کتب آسمانى، دستورالعملهاى پیشوایان راه حق وهمچنین اموال وفرزندان وپستها ومقامها، همه امانتهاى اویند که مؤمنان در حفظ واداى حق آنها مى کوشند. همچنین حکومت از مهمترین ودیعه هاى الهى است که باید آن را به اهلش سپرد.
(آیه 9) در این آیه آخرین ویژگى مؤمنان را که محافظت بر نمازهاست بیان کرده، مى گوید: «وآنها بر نمازشان مواظبت مى نمایند» (وَالَّذینَ هُمْ عَلى صَلَواتِهِمْ یُحافِظُونَ).
جالب این که: نخستین ویژگى مؤمنان را «خشوع در نماز» وآخرین صفت آنها را «محافظت بر نماز» شمرده است، از نماز شروع مى شود وبه نماز ختم مى گردد چرا که نماز مهمترین رابطه خلق وخالق است که هرگاه با آدابش انجام گیرد زمینه مطمئنى براى همه خوبیها ونیکیها خواهد بود.
(آیه 10) بعد از ذکر این صفات ممتاز، نتیجه نهایى آن را به این صورت بیان مى کند: آرى! «آنها وارثانند» (اُولئِکَ هُمُ الْوارِثُونَ).
(آیه 11) همان وارثانى «که بهشت برین را به ارث مى برند وجاودانه در آن خواهند ماند» (اَلَّذینَ یَرِثُونَ الْفِرْدَوسَ هُمْ فیها خالِدُونَ).
«فردوس» به معنى بهشت برین وبرترین باغهاى بهشت مى باشد، که طبق ظاهر آیات فوق مخصوص مؤمنانى است که داراى صفات بالا هستند به این ترتیب دیگر بهشتیان در مراحل پایین تر قرار دارند.
