از آنجا که در آیات گذشته سخن از موضعگیریهاى مختلف مشرکان در برابر اسلام ومسلمانان بود در اینجا به وضع خود مسلمانان پرداخته ومسؤولیت ووظیفه آنها را در برابر یکى از مشکلاتى که در ارتباط با کفار دارند یعنى مشکل اذیت وآزار ومحدودیت وفشار آنها را بیان مى کند.
مى فرماید: «اى بندگان من که ایمان آورده اید (وهم اکنون براى انجام وظایف دینى خود تحت فشار دشمن هستید) سرزمین من وسیع است (به جاى دیگر هجرت کنید و) مرا بپرستید» (یا عِبادِىَ الَّذینَ آمَنُوا اِنَّ اَرْضى واسِعَةٌ فَاِیّاىَ فَاعْبُدُونِ). چرا که هدف آفرینش انسان بندگى خداست. هرگاه این هدف اساسى ونهایى زیرپا بماند راهى جز هجرت نیست.
(آیه 57) از آنجا که یکى از عذرهاى کسانى که در بلاد شرک مى ماندند وحاضر به هجرت نبودند این بود که ما مى ترسیم از دیار خود بیرون برویم وخطر مرگ به وسیله دشمنان، یا گرسنگى، یا عوامل دیگر ما را تهدید کند به علاوه به فراق بستگان وخویشاوندان وفرزندان وشهر ودیار خود مبتلا شویم، قرآن در این آیه به عنوان یک پاسخ جامع به آنها مى گوید: سرانجام همه انسانها مى میرند، و«هرکسى مرگ را مى چشد، سپس به سوى ما باز گردانده مى شوید» (کُلُّ نَفْس ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ اِلَیْنا تُرْجَعُونَ).
گمان نکنید مرگ پایان همه چیز است، چرا که «همه شما به سوى ما باز مى گردید» به سوى پروردگار بزرگ، وبه سوى نعمتهاى بى پایانش.
(آیه 58) این آیه به گوشه اى از پاداشهاى مؤمنان اشاره کرده، مى فرماید: «وکسانى که ایمان آوردند وعمل صالح انجام دادند آنها را در غرفه هایى از بهشت جاى مى دهیم که نهرها از زیر آن جارى است» (وَالَّذینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَنُبَوِّءَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفًا تَجْرى مِنْ تَحْتِهَا الاَْنْهارُ).
امتیاز دیگر غرفه هاى بهشتى این است که همچون منازل وقصرهاى این جهان نیست که هنوز انسان دمى در آن نیاسوده است بانگ «الرحیل» زده مى شود بلکه «آنها جاودانه در آن خواهند ماند» (خالِدینَ فیها).
ودر پایان آیه اضافه مى کند: «چه خوب است پاداش آنها که براى خدا عمل مى کنند» (نِعْمَ اَجْرُ الْعامِلینَ).
(آیه 59) این آیه مهمترین اوصاف مؤمنان عامل را به این صورت بیان مى کند: «آنها کسانى هستند که در برابر مشکلات صبر واستقامت به خرج مى دهند، وبر پروردگارشان توکل مى کنند» (اَلَّذینَ صَبَرُوا وَعَلى رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ).
از زن وفرزند ودوستان وبستگان وخانه وکاشانه خود جدا مى شوندوصبر مى کنند.
مرارتهاى غربت وسختیهاى آوارگى از وطن را مى چشند وشکیبا هستند.
واگر درست بیندیشیم ریشه همه فضائل انسانى همین «صبر» و«توکل» است: صبر عامل استقامت در برابر موانع ومشکلات است، وتوکل انگیزه حرکت در این راه پرنشیب وفراز.
(آیه 60) در این آیه در پاسخ کسانى که به زبان حال یا زبان قال مى گفتند: اگر ما از شهر ودیار خود هجرت کنیم چه کسى به ما روزى مى دهد؟
مى گوید: غم روزى را نخورید وننگ ذلت واسارت را نپذیرید، روزى رسان خداست، نه تنها شما که «بسیارند جنبندگانى که حتى نمى توانند روزى خود را حمل کنند (وهرگز ذخیره غذایى در لانه خود ندارند، وهر روز نو روزى نو مى خواهند) اما خدا آنها را (گرسنه نمى گذارد و) روزى مى دهد، وهمو شما را نیز روزى مى بخشد» (وَکَاَیِّنْ مِنْ دابَّة لا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللهُ یَرْزُقُها وَاِیّاکُمْ).
در پایان آیه تأکید مى کند: «واو شنوا وداناست» (وَهُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ).
سخن همه شما را مى شنود، وحتى زبان حال شما وهمه جنبدگان را مى داند از نیازهاى همه به خوبى باخبر است وچیزى از دایره علم بى پایان اوپنهان نیست.
