مى دانیم روح اسلام «تسلیم» است، آن هم «تسلیم بى قید وشرط در برابر فرمان خدا» این معنى در آیات مختلفى از قرآن با عبارات گوناگون منعکس شده است، از جمله در این آیه مى فرماید: «هیچ مرد وزن با ایمانى حق ندارد هنگامى که خدا وپیامبرش مطلبى را لازم بدانند اختیارى از خود در برابر فرمان خدا داشته باشند» (وَما کانَ لِمُؤْمِن وَلا مُؤْمِنَة اِذا قَضَى اللهُ وَرَسُولُهُ اَمْرًا اَنْ یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ اَمْرِهِمْ). آنها باید اراده خود را تابع اراده حق کنند، همان گونه که سر تا پاى وجودشان وابسته به اوست.

این درست به آن مى ماند که یک طبیب ماهر به بیمار بگوید در صورتى به درمان تو مى پردازم که در برابر دستوراتم تسلیم محض شوى، واز خود اراده اى نداشته باشى، این نهایت دلسوزى طبیب را نسبت به بیمار نشان مى دهد وخدا از چنین طبیبى برتر وبالاترست.

لذا در پایان آیه به همین نکته اشاره کرده، مى فرماید: «کسى که نافرمانى خدا وپیامبرش را کند گرفتار گمراهى آشکارى شده است» (وَمَنْ یَعْصِ اللهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبینًا).

راه سعادت گم مى کندوبه بیراهه وبدبختى کشیده مى شود.

(آیه 37) سپس به داستان معروف «زید» وهمسرش «زینب» که یکى از مسائل حساس زندگانى پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله)است وارتباط با مسأله همسران پیامبر(صلى الله علیه وآله)ـکه در آیات پیشین گذشت داردـ پرداخته، مى گوید: «به خاطر بیاور زمانى را که به کسى که خداوند به او نعمت داده بود، وتو نیز به او نعمت بخشیده بودى مى گفتى همسرت را نگاهدار واز خدا بپرهیز» وپیوسته این امر را تکرار مى کردى! (وَاِذْ تَقُولُ لِلَّذى اَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِ وَاَنْعَمْتَ عَلَیْهِ اَمْسِکْ عَلَیْکَ زَوْجَکَ وَاتَّقِ اللهَ).

منظور از «نعمت خداوند» همان نعمت هدایت وایمان است که نصیب «زیدبن حارثه» کرده بود، ونعمت پیامبر(صلى الله علیه وآله)این بود که وى را آزاد کرد وهمچون فرزند خویش گرامیش داشت.

از این آیه استفاده مى شود که میان زید وزینب، مشاجره اى درگرفته بود واین مشاجره ادامه یافت ودر آستانه جدایى وطلاق قرار گرفت، وپیامبر(صلى الله علیه وآله)کراراً ومستمراً او را نصیحت مى کرد واز جدایى وطلاق باز مى داشت.

بعد مى افزاید: «تو در دل چیزى را پنهان مى داشتى که خداوند آن راآشکار مى کند، واز مردم مى ترسیدى در حالى که خداوند سزاوارتر است که از او بترسى»! (وَتُخْفى فى نَفْسِکَ مَااللهُ مُبْدیهِ وَتَخْشَى النّاسَ وَاللهُ اَحَقُّاَنْ تَخْشیهُ).

مسأله ترس از خدا نشان مى دهد که این ازدواج به عنوان یک وظیفه انجام شده که باید به خاطر پروردگار ملاحظات شخصى را کنار بگذارد تا یک هدف مقدس الهى تأمین شود، هرچند به قیمت زخم زبان کوردلان تمام گردد.

لذا در دنباله آیه مى فرماید: «هنگامى که زید نیازش را از آن زن به سرآورد (واز او جدا شد) ما او را به همسرى تو درآوردیم، تا مشکلى براى مؤمنان در ازدواج با همسران پسرخوانده هایشان ـ هنگامى که از آنها طلاق بگیرند ـ نباشد» (فَلَمّا قَضى زَیْدٌ مِنْها وَطَرًا زَوَّجْنا کَها لِکَىْ لا یَکُونَ عَلَى الْمُؤْمِنینَ حَرَجٌ فى اَزْواجِ اَدْعِیائِهِمْ اِذا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَرًا).

و این کارى بود که مى بایست انجام بشود «وفرمان خدا انجام شدنى است» (وَکانَ اَمْرُاللهِ مَفْعُولاً).

بنابراین، این ازدواج الهى، یک مسأله اخلاقى وانسانى بود ونیز وسیله مؤثرى براى شکستن دو سنّت غلط جاهلى; حرمت ازدواج با همسر مطلقه پسرخوانده، وقبح ازدواج با همسر مطلقه یک غلام وبرده آزاد شده.

(آیه 38) این آیه در تکمیل بحثهاى گذشته چنین مى گوید: «هیچ گونه سختى وحرجى بر پیامبردر آنچه خدا براى او واجب کرده است نیست» (ما کانَ عَلَى النَّبِىِّ مِنْ حَرَج فیما فَرَضَ اللهُ لَهُ).

آنجا که خداوند فرمانى به او مى دهد، ملاحظه هیچ امرى در برابر آن جایز نیست وبدون هیچ چون وچرا باید به مرحله اجرا درآید.

اصولا سنت شکنى وبرچیدن آداب ورسوم خرافى وغیرانسانى همواره با سر وصدا توأم است، وپیامبران هرگز نباید به این سر وصداها اعتنا کنند.

لذا در جمله بعد مى فرماید: «این سنت الهى در مورد پیامبران در امم پیشین نیز جارى بوده است» (سُنَّةَ اللهِ فِى الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ).

تنها تو نیستى که گرفتار این مشکلى، بلکه همه انبیا به هنگام شکستن سنتهاى غلط گرفتار این ناراحتیها بوده اند.

ودر پایان آیه براى تثبیت، قاطعیت در این گونه مسائل بنیادى مى فرماید: «فرمان خدا همواره روى حساب وبرنامه دقیقى است وباید به مرحله اجرا درآید» (وَکانَ اَمْرُاللهِ قَدَرًا مَقْدُورًا).