(آیه 56) از آنجا که در آیات گذشته سخن از اصرار بت پرستان بر پرستش بتهایى بود که مطلقاً سود وزیانى ندارند، در این آیه اشاره به وظیفه پیامبر(صلى الله علیه وآله)در برابر این متعصبان لجوج کرده، مى گوید: «ما تو را جز به عنوان بشارت دهنده وانذار کننده نفرستادیم» (وَما اَرْسَلْناکَ اِلاّ مُبَشِّرًا وَنَذیرًا).
اگر آنها دعوت تو را نپذیرفتند ایرادى بر تو نیست، تو وظیفه خود را که بشارت وانذار است انجام دادى.
این سخن هم وظیفه پیامبر را مشخص مى کند وهم تسلّى خاطرى براى او است، وهم نوعى تهدید وبى اعتنایى به این گروه گمراه مى باشد.
(آیه 57) سپس به پیامبر(صلى الله علیه وآله)دستور مى دهد که به آنها «بگو: من در برابر آن (ابلاغ آیین خدا) هیچ گونه پاداشى از شما نمى طلبم» (قُلْ ما اَسْـَلُکُمْ عَلَیْهِ مِنْ اَجْر).
بعد اضافه مى کند: «مگر کسى که بخواهد راهى به سوى پروردگارش برگزیند» این پاداش من است (اِلاّ مَنْ شاءَ اَنْ یَتَّخِذَ اِلى رَبِّه سَبیلاً).
یعنى تنها اجر وپاداش من هدایت شماست، آن هم از روى اراده واختیار نه اکراه واجبار، واین تعبیر نهایت لطف ومحبت پیامبر(صلى الله علیه وآله)را نسبت به پیروانش روشن مى سازد، چرا که مزد خود را سعادت وخوشبختى آنان مى شمرد.
(آیه 58) این آیه تکیه گاه اصلى پیامبر را روشن مى سازد، مى فرماید: «وتوکل بر خداوندى کن که زنده است وهرگز نمى میرد» (وَتَوَکَّلْ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لا یَمُوتُ).
با داشتن این تکیه گاه وپناهگاه نه نیازى به اجر وپاداش آنها دارى، ونه وحشتى از ضرر وزیان وتوطئه آنان.
واکنون که چنین است «تسبیح وحمد او به جا آور» از نقصها منزه بشمر، ودر برابر همه کمالات او را ستایش کن (وَسَبِّحْ بِحَمْدِه).
سپس اضافه مى کند: از کارشکنى وتوطئه هاى دشمنان نگران مباش «همین بس که خداوند از گناهان بندگانش آگاه است» وبه موقع حساب آنها را مى رسد (وَکَفى بِه بِذُنُوبِ عِبادِه خَبیرًا).
(آیه 59) این آیه بیان قدرت پروردگار در پهنه جهان هستى است وتوصیف دیگرى است از این تکیه گاه مطمئن، مى فرماید: «او کسى است که آسمانها وزمین وآنچه را در میان آن دو است در شش روز ]=شش دوران [آفرید» (اَلَّذى خَلَقَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ وَما بَیْنَهُما فى سِتَّةِ اَیّام).
«سپس بر عرش قدرت قرار گرفت» وبه تدبیر عالم پرداخت (ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ).
کسى که داراى این قدرت وسیع است مى تواند متوکلان بر خود را در برابر هر خطر وحادثه اى حفظ کند.
ودر پایان آیه اضافه مى کند: «او خداوند رحمان است» (اَلرَّحْمنُ).
کسى که رحمت عامش همه موجودات را در بر گرفته، ومطیع وعاصى ومؤمن وکافر از خوان نعمت بى دریغش بهره مى گیرند.
اکنون که خدایى دارى بخشنده وقادر وتوانا، اگر چیزى مى خواهى «از او بخواه که از همه چیز آگاه است» (فَسْئَلْ بِه خَبیرًا).
(آیه 60) از آنجا که در آیات پیشین سخن از عظمت وقدرت خدا بود وهم وسعت رحمت او در این آیه مى افزاید: «وهنگامى که به آنها گفته شود براى خداوند رحمان (که سراسر وجود شما غرق رحمتِ اوست) سجده کنید آنها (از روى کبر وغرور، ویا از سر استهزاء) مى گویند: رحمان چیست»؟ (وَاِذا قیلَ لَهُمُ اسْجُدُوا لِلرَّحْمنِ قالُوا وَمَا الرَّحْمنِ). ما اصلا «رحمان» را نمى شناسیم.
«آیا ما براى چیزى سجده کنیم که تو به ما دستور مى دهید»؟! (اَنَسْجُدُ لِما تَأْمُرُنا).
ما زیر بار هیچ کس نمى رویم وتابع فرمان این وآن نخواهیم شد!.
«این سخن را مى گویند «وبر نفرت ودوریشان از خدا افزوده مى شود» (وَزادَهُمْ نُفُورًا).
(آیه 61) این آیه در حقیقت پاسخى است به سؤال آنها که مى گفتند: رحمان چیست؟ هر چند آنها این سخن را از روى سخریه مى گفتند اما قرآن پاسخ جدّى به آنها داده، مى فرماید: «پربرکت وبا عظمت است آن خدایى که در آسمان منزلگاههایى قرار داد» (تَبارَکَ الَّذى جَعَلَ فِى السَّماءِ بُرُوجًا).
برجهاى آسمانى اشاره به صورتهاى مخصوص فلکى است که خورشید وماه در هر فصل وهر موقعى از سال در برابر یکى از آنان قرار مى گیرند مثلا مى گویند خورشید در برج «حمل» قرار گرفته، یعنى محاذى «صورت فلکى حمل» مى باشد، ویا «قمر» در «عقرب» است، یعنى کره ماه برابر صورت فلکى «عقرب» واقع شده.
به این ترتیب آیه اشاره به منزلگاههاى آسمانى خورشید وماه کرده، وبه دنبال آن اضافه مى کند: «ودر میان آن چراغ روشن وماه تابانى آفرید» (وَجَعَلَ فیها سِراجًا وَقَمَرًا مُنیرًا).
آیا با این همه نشانه هاى روشن، با این منازل بدیع ودقیق خورشید وماه باز او را نمى شناسید ومى گویید: «مَا الرَّحْمنُ»؟!
(آیه 62) در این آیه باز به معرفى پروردگار عالم ادامه داده وبخش دیگرى از نظام هستى را بازگو کرده، مى گوید: «واو همان کسى است که شب وروز را جانشین یکدیگر قرار داد، براى آنها که بخواهند متذکر شوند ویا بخواهند شکرگذارى کنند» (وَهُوَ الَّذى جَعَلَ اللَّیْلَ وَالنَّهارَ خِلْفَةً لِمَنْ اَرادَ اَنْ یَذَّکَّرَ اَوْ اَرادَ شُکُورًا).
نظام بدیعى که اگر نبود، زندگى انسان بر اثر شدت نور وحرارت یا تاریکى وظلمت به تباهى مى کشید، براى آنها که مى خواهند خدا را بشناسند دلیل جالبى است.
