در چند آیه قبل، سخن از لزوم اطاعت خدا وپیامبر(صلى الله علیه وآله)درمیان بود ویکى از شؤون اطاعت آن است که بدون اذن وفرمان او کارى نکنند، لذا در این آیه مى فرماید: «مؤمنان واقعى کسانى هستند که ایمان به خدا ورسولش آورده اند وهنگامى که در کار مهمى که حضور جمعیت را ایجاب مى کند با او باشند، بدون اذن واجازه او به جایى نمى روند» (اِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللهِ وَرَسُولِه وَاِذا کانُوا مَعَهُ عَلى اَمْر جامِع لَمْ یَذْهَبُوا حَتّى یَسْتَأْذِنُوهُ).

منظور از «اَمْر جامِع» هر کار مهمى است که اجتماع مردم در آن لازم است خواه مسأله مهم مشورتى باشد، خواه مطلبى پیرامون جهاد ومبارزه با دشمن، وخواه نماز جمعه در شرایط فوق العاده، ومانند آن.

در حقیقت این یک دستور انضباطى است که هیچ جمعیت وگروه متشکل ومنسجم نمى تواند نسبت به آن بى اعتنا باشد، چرا که در این گونه مواقع گاهى حتى غیبت یک فرد گران تمام مى شود وبه هدف نهایى آسیب مى رساند.

ولى اگر رهبر، غیبت او را مضرّ تشخیص نداد، به او اجازه مى دهد ودر غیر این صورت باید بماند وگاهى کار خصوصى خود را فداى هدف مهمتر کند.

لذا در دنبال این جمله اضافه مى کند: «کسانى که از تو اجازه مى گیرند آنها به راستى ایمان به خدا ورسولش آورده اند» ایمانشان تنها با زبان نیست، بلکه با روح وجان مطیع فرمان تواند (اِنَّ الَّذینَ یَسْتَأْذِنُونَکَ اُولئِکَ الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَرَسُولِه).

«در این صورت هرگاه از تو براى بعضى از کارهاى مهم خود اجازه بخواهند به هر کس از آنها مى خواهى (وصلاح مى بینى) اجازه ده» (فَاِذَاسْتَأْذَنُوکَ لِبَعْضِ شَأْنِهِمْ فَأْذَنْ لِمَنْ شِئْتَ مِنْهُمْ).

ودر پایان آیه مى فرماید: هنگامى که به آنها اجازه مى دهى «براى آنان استغفار کن که خداوند آمرزنده ومهربان است» (وَاسْتَغْفِرْ لَهُمُ اللهَ اِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحیمٌ).

این تعبیر نشان مى دهد که تا مى توانند از گرفتن اجازه خوددارى کنند وفداکارى وایثار نمایند که حتى پس از اجازه باز عمل آنها ترک اولى است، مبادا حوادث جزئى را بهانه ترک گفتن این برنامه هاى مهم قرار دهند.

البته این دستور انضباطى مهم اسلامى مخصوص پیامبر ویارانش نبوده است بلکه در برابر تمام رهبران وپیشوایان الهى ـاعم از پیامبر وامام وعلمائى که جانشین آنها هستندـ رعایت آن لازم است، چرا که مسأله سرنوشت مسلمین ونظام جامعه اسلامى در آن مطرح مى باشد، وحتى علاوه بر دستور قرآن مجید، عقل ومنطق نیز حاکم به آن است.

(آیه 63) سپس دستور دیگرى در ارتباط با فرمانهاى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله)بیان کرده، مى گوید: صدا کردن پیامبر را در میان خود، مانند صدا کردن یکدیگر قرار ندهید» (لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضًا).

او هنگامى که شما را براى مسأله اى فرا مى خواند حتماً یک موضوع مهم الهى ودینى است، باید آن را با اهمیت تلقى کنید، وبطور جدى روى آن بایستید، که فرمانش فرمان خدا ودعوتش دعوت پروردگار است.

سپس ادامه مى دهد، «خداوند کسانى از شما را که (براى جدا شدن از برنامه هاى مهم پیامبر پشتِ سر دیگران پنهان مى شوند، ویکى پس از دیگرى فرار مى کنند مى داند» ومى بیند (قَدْ یَعْلَمُ اللهُ الَّذینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنْکُمْ لِواذًا).

«پس آنها که فرمان او را مخالفت مى کنند باید بترسند از این که فتنه اى دامنشان را بگیرد، یا عذاب دردناک به آنها برسد» (فَلْیَخْذَرِ الَّذینَ یُخالِفُونَ عَنْ اَمْرِه اَنْ تُصیبَهُمْ فِتْنَةٌ اَوْ یُصیبَهُمْ عَذابٌ اَلیمٌ).

(آیه 64) این آیه که آخرین آیه سوره نور است اشاره لطیف وپرمعنایى است به مسأله مبدء ومعاد که انگیزه انجام همه فرمانهاى الهى است مى فرماید: «آگاه باشید که براى خداست آنچه در آسمانها وزمین است» (اَلا اِنَّ لِلّهِ ما فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ).

خدایى که علم ودانش او همه جهان را در بر مى گیرد و«مى داند آنچه را شما بر آن هستید» (قَدْ یَعْلَمُ ما اَنْتُمْ عَلَیْهِ) روش شما، اعمال شما، عقیده ونیت شما، همه براى او آشکار است.

وتمام این امور بر صفحه علم او ثبت است «وآن روز که انسانها به سوى او باز مى گردند آنها را از اعمالى که انجام داده اند آگاه مى سازد» ونتیجه آن را هر چه باشد به آنها مى دهد (وَیَوْمَ یُرْجَعُونَ اِلَیْهِ فَیُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا).

«وخدا به هر چیزى داناست» (وَاللهُ بِکُلِّ شَىْء عَلیمٌ).

قابل توجه این که در این آیه سه بار روى علم خدا نسبت به اعمال انسانها تکیه شده است واین به خاطر آن است که انسان هنگامى که احساس کند، کسى بطور دائم مراقب اوست، وذره اى از پنهان وآشکارش بر او مخفى نمى ماند این اعتقاد وباور اثر تربیتى فوق العاده روى او مى گذارد وضامن کنترل انسان در برابر انحرافات وگناهان است.

«پایان سوره نور»