(آیه 17) باز در اینجا سخن از «داستان افک» وعواقب شوم ودردناک شایعه سازى واتهام ناموسى نسبت به افراد پاک است.
نخست مى گوید: «خداوند شما را اندرز مى دهد که هرگز چنین کارى را تکرار نکنید اگر ایمان (به خدا وروز جزا) دارید» (یَعِظُکُمُ اللهُ اَنْ تَعُودُوا لِمِثْلِه اَبَدًا اِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ).
یعنى این نشانه ایمان است که انسان به سراغ این گناهان عظیم نرود، در حقیقت جمله مزبور یکى از ارکان توبه را ترسیم مى کند، چرا که تنها پشیمانى از گذشته کافى نیست باید نسبت به عدم تکرار گناه در آینده نیز تصمیم گرفت.
(آیه 18) وبعد براى تأکید بیشتر که توجه داشته باشند این سخنان، سخنان عادى معمولى نیست، بلکه این خداوند علیم وحکیم است که در مقام تبیین برآمده وحقایق سرنوشت سازى را روشن مى سازد، مى گوید: «وخداوند آیات را براى شما بیان مى کند وخداوند دانا وحکیم است» (وَیُبَیِّنُ اللهُ لَکُمُ الاْیاتِ وَاللهُ عَلیمٌ حَکیمٌ).
به مقتضاى علمش از نیازهاى شما وعوامل خیر وشرتان آگاه است وبه مقتضاى حکمتش دستورات واحکامش را با آن هماهنگ مى سازد.
(آیه 19) باز براى محکم کارى، سخن را از شکل یک حادثه شخصى به صورت بیان یک قانون کلى وجامع تغییر داده ومى گوید: «کسانى که دوست مى دارند زشتیها وگناهان قبیح در میان افراد با ایمان اشاعه یابد عذاب دردناکى در دنیا وآخرت دارند» (اِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ اَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِى الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ اَلیمٌ فِى الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ).
این تعبیر مفهوم وسیعى دارد که هرگونه نشر فساد واشاعه زشتیها وقبائح وکمک به توسعه آن را شامل مى شود.
ودر پایان آیه مى فرماید: «وخدا مى داند وشما نمى دانید» (وَاللهُ یَعْلَمُ وَاَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ).
او مى داند چه کسانى در قلبشان حب این گناه است وکسانى را که زیر نامهاى فریبنده به این عمل شوم مى پردازند مى شناسد اما شما نمى دانید ونمى شناسید.
(آیه 20) در این آیه که در عین حال آخرین آیات «افک» ومبارزه با «اشاعه فحشا» و«قذف» مؤمنان پاکدامن است، بار دیگر این حقیقت را تکرار وتأکید مى کند که: «واگر فضل ورحمت الهى شامل حال شما نبود واین که خدا مهربان ورحیم است» مجازات سختى دامانتان را مى گرفت (وَلَوْلا فَضْلُ اللهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ وَاَنَّ اللهَ رَؤُفٌ رَحیمٌ).
(آیه 21) گرچه در اینجا صریحاً داستان افک را دنبال نمى کند ولى تکمیلى براى محتواى آن بحث محسوب مى شود، هشدارى است به همه مؤمنان که هرگاه نخستین وسوسه هاى اشاعه فحشا یا هر گناه دیگر آشکار مى شود، باید همانجا در مقابل آن ایستاد تا آلودگى گسترش پیدا نکند.
نخست روى سخن را به مؤمنان کرده، مى گوید: «اى کسانى که ایمان آورده اید! از گامهاى شیطان پیروى نکنید، وهرکس از گامهاى شیطان پیروى کند (به انحراف وگمراهى وفحشا ومنکر کشیده مى شود) چرا که شیطان دعوت به فحشا ومنکر مى کند» (یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَمَنْ یَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ فَاِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَالْمُنْکَرِ).
هرگز یک انسان پاکدامن وبا ایمان را نمى شود یک مرتبه در آغوش فساد پرتاب کرد، بلکه گام به گام این راه را مى سپرد، وسرانجام گرفتار بدترین کبائر مى شود، درست به کسى مى ماند که زمام خویش را به دست جنایتکارى سپرده او را گام به گام به سوى پرتگاه مى برد، تا سقوط کند ونابود گردد، آرى این است «خطوات شیطان».
سپس اشاره به یکى از مهمترین نعمتهاى بزرگش بر انسانها در طریق هدایت کرده، چنین مى گوید: «واگر فضل ورحمت الهى بر شما نبود احدى از شما هرگز پاک نمى شد، ولى خداوند هر که را بخواهد تزکیه مى کند وخدا شنوا وداناست» (وَلَوْلا فَضْلُ اللهِ عَلَیْکُمْ وَرَحْمَتُهُ ما زَکى مِنْکُمْ مِنْ اَحَد اَبَدًا وَلکِنَّ اللهَ یُزَکّى مَنْ یَشاءُ وَاللهُ سَمیعٌ عَلیمٌ).
از یک سو موهبت عقل را داده، واز سوى دیگر موهبت وجود پیامبر واحکامى که از طریق وحى نازل مى گردد ولى از این موهبت گذشته توفیقات خاص او وامدادهاى غیبیش که شامل حال انسانهاى آماده ومستعد ومستحق مى گردد مهمترین عامل پاکى وتزکیه است.
