(آیه 30) در اینجا یک سلسله از نشانه هاى خداوند در نظام عالم هستى وتدبیر منظم آن بیان گردیده، وتأکیدى است بر بحثهاى گذشته، پیرامون دلایل توحید.
نخست مى گوید: «وآیا کافران ندیدند که آسمانها وزمین پیوسته بودند پس ما آنها را باز کردیم»؟! (اَوَلَمْ یَرَ الَّذینَ کَفَرُوا اَنَّ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ کانَتا رَتْقًا فَفَتَقْناهُما).
ممکن است منظور از به هم پیوستگى آسمان این باشد که در آغاز بارانى نمى بارید ومنظور از به هم پیوستگى زمین این که در آن زمان گیاهى نمى رویید، اما خدا هر دو را گشود، از آسمان باران نازل کرد واز زمین انواع گیاهان را رویانید. «وهر چیز زنده اى را از آب قراردادیم» (وَجَعَلْنا مِنَ الْماءِ کُلَّ شَىْء حَیًّا).
«آیا (با مشاهده این آیات ونشانه ها، باز هم) ایمان نمى آورند» (اَفَلا یُؤْمِنُونَ).
در مورد پیدایش همه موجودات زنده از آب دو تفسیر مشهور است:
1ـ حیات همه موجودات زنده ـاعم از گیاهان وحیواناتـ به آب بستگى دارد، همین آبى که بالاخره مبدأ آن، بارانى است که از آسمان نازل شده.
دیگر این که «ماء» در اینجا اشاره به آب نطفه است که موجودات زنده معمولا از آن بهوجود مى آیند.
جالب این که دانشمندان امروز معتقدند که نخستین جوانه حیات در اعماق دریاها پیدا شده است، به همین دلیل آغاز حیات وزندگى را از آب مى دانند، واگر قرآن آفرینش انسان را از خاک مى شمرد، نباید فراموش کنیم منظور از خاک همان طین (گِل) است که ترکیبى است از آب وخاک.
(آیه 31) این آیه اشاره به قسمت دیگرى از نشانه هاى توحید ونعمتهاى بزرگ خداوند کرده، مى گوید: «وما در زمین کوههاى ثابت ومستقرى ایجاد کردیم تا انسانها را نلرزاند» (وَجَعَلْنا فِى الاَْرْضِ رَواسِىَ اَنْ تَمیدَ بِهِمْ).
کوهها همچون زرهى کره زمین را در بر گرفته اند واین سبب مى شود که از لرزشهاى شدید زمین که بر اثر فشار گازهاى درونى است تا حد زیادى جلوگیرى کند.
به علاوه همین وضع کوهها، حرکات پوسته زمین را در مقابل جزر ومد ناشى از ماه به حداقل مى رساند.
از سوى دیگر اگر کوهها نبودند سطح زمین همواره در معرض تندبادها قرار داشت وآرامشى در آن دیده نمى شد، همان گونه که در کویرها وبیابانهاى خشک وسوزان چنین است.
سپس به نعمت دیگرى که آن هم از نشانه هاى عظمت اوست اشاره کرده، مى گوید: «وما در لابلاى این کوههاى عظیم، دره ها وراههایى قرار دادیم، تا آنها هدایت شوند وبه مقصد برسند» (وَجَعَلْنا فیها فِجاجًا سُبُلاً لَعَلَّهُمْ یَهْتَدُونَ).
به راستى اگر این دره ها وشکافها نبودند، سلسله هاى جبال عظیم موجود در زمین، مناطق مختلف را آن چنان از هم جدا مى کردند که پیوندشان از زمین بکلى گسسته مى شد، واین نشان مى دهد که همه این پدیده ها طبق برنامه وحسابى است.
(آیه 32) واز آنجا که آرامش زمین به تنهایى براى آرامش زندگى انسان کافى نیست بلکه باید از طرف بالا نیز ایمنى داشته باشد در این آیه اضافه مى کند: «وما آسمان را سقف محفوظى قرار دادیم ولى آنها از آیات ونشانه هاى توحید که در این آسمان پهناور است روى گردانند» (وَجَعَلْنَا السَّماءَ سَقْفًا مَحْفُوظًا وَهُمْ عَنْ آیاتِها مُعْرِضُونَ).
منظور از آسمان در اینجا جوّى است که گرداگرد زمین را گرفته، وضخامت آن طبق تحقیقات دانشمندان صدها کیلومتر مى باشد، این قشر ظاهراً لطیف که از هوا وگازها تشکیل شده به قدرى محکم وپرمقاومت است که هر موجود مزاحمى از بیرون به سوى زمین بیاید نابود مى شود، وکره زمین را در برابر بمباران شبانه روزى سنگهاى «شهاب» که از هر گلوله اى خطرناکترند حفظ مى کند.
به علاوه اشعه آفتاب که داراى قسمتهاى مرگبارى است به وسیله آن تصفیه مى شود، واز نفوذ اشعه کشنده کیهانى که از بیرون جو، به سوى زمین سرازیر است جلوگیرى مى کند.
(آیه 33) ودر این آیه به آفرینش شب وروز وخورشید وماه پرداخته، مى گوید: «واوست که شب وروز وخورشید وماه را آفرید» (وَهُوَ الَّذى خَلَقَ اللَّیْلَ وَالنَّهارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ).
و«هرکدام از اینها در مدارى در حرکتند» (کُلٌّ فى فَلَک یَسْبَحُونَ).
