(آیه 71) همچنان بحث در ویژگیهاى رستاخیز وپاداش وکیفر است; نخست به مطلبى که شاید شنیدنش براى غالب مردم شگفت انگیز باشد اشاره کرده، مى گوید: «وهمه شما (بدون استثنا) وارد جهنّم مى شوید» (وَاِنْ مِنْکُمْ اِلاّ وارِدُها).
«این امرى است حتمى وقطعى بر پروردگارت» (کانَ عَلى رَبِّکَ حَتًْما مَقْضِیًّا).
(آیه 72) «سپس آنها را که تقوا پیشه کردند از آن نجات مى دهیم، وظالمان وستمگران را در حالى که (از ضعف وذلت) به زانو در آمده اند در آن رها مى کنیم» (ثُمَّ نُنَجِّى الَّذینَ اتَّقَوْا وَنَذَرُ الظّالِمینَ فیها جِثِیًّا).
در تفسیر دو آیه فوق باید بگوییم همه انسانها بدون استثناء، نیک وبد، وارد جهنم مى شوند، منتها دوزخ بر نیکان سرد وسالم خواهد بود همان گونه که آتش نمرود بر ابراهیم «یا نارُ کُونى بَرْدًا وَسَلامًا عَلى اِبْرهیمَ» چرا که آتش با آنها سنخیت ندارد گویى از آنان دور مى شود وفرار مى کند، وهر جا آنها قرار مى گیرند خاموش مى گردد، ولى دوزخیان که تناسب با آتش دوزخ دارند همچون ماده قابل اشتعالى که به آتش برسد فوراً شعلهور مى شوند.
در حقیقت مشاهده دوزخ وعذابهاى آن، مقدمه اى خواهد بود که مؤمنان از نعمتهاى خداداد بهشت حداکثر لذت را ببرند ودوزخیان نیز از مشاهده سلامت بهشتیان مجازات بیشترى مى بینند.
(آیه 73) به دنبال بحثى که در آیات قبل، پیرامون ظالمان بى ایمان شد، در اینجا گوشه اى از منطق وسرنوشت آنها را شرح مى دهد.
مى دانیم نخستین گروهى که به پیامبراسلام(صلى الله علیه وآله)ایمان آوردند مستضعفان پاکدلى بودند که دستشان از مال ومنال دنیا تهى بود.
از آنجا که معیار ارزش در جامعه جاهلى آن زمان ـ همچون هر جامعه جاهلى دیگر ـ همان زر وزیور وپول ومقام وهیأت ظاهر بود، ثروتمندان ستمکار بر گروه مؤمنان فقیر، فخرفروشى کرده، مى گفتند: نشانه شخصیت ما با ماست، ونشانه شخصیت شما همان فقر ومحرومیتتان است! این خود دلیل بر حقانیت ما وعدم حقانیت شماست!
چنانکه قرآن مى گوید: «وهنگامى که آیات روشن ما بر آنها خوانده شود کافران (مغرور وستمگر) به کسانى که ایمان آورده اند مى گویند کدامیک از دو گروه ما وشما جایگاهش بهتر، جلسات انس و مشورتش زیباتر، وبذل وبخشش او بیشتر است»؟
(وَاِذا تُتْلى عَلَیْهِمْ آیاتُنا بَیِّنات قالَ الَّذینَ کَفَرُوا لِلّذینَ آمَنُوا اَىُّ الْفَریقَیْنِ خَیْرٌ مَقامًا وَاَحْسَنُ نَدِیًّا).
(آیه 74) ولى قرآن با بیانى کاملا مستدل ودر عین حال قاطع وکوبنده، به آنها چنین پاسخ مى گوید: اینها گویا فراموش کرده اند تاریخ گذشته بشر را «وچه بسیار اقوامى را پیش از آنان نابود کردیم که هم مال وثروتشان از آنها بهتر بود، وهم ظاهرشان آراسته تر» (وَکَمْ اَهْلَکْنا قَبْلَهُمْ مِنْ قَرْن هُمْ اَحْسَنُ اَثاثًا وَرِءْیًا).
آیا پول وثروت آنها ومجالس پرزرق وبرق ولباسهاى فاخر وچهره هاى زیبایشان توانست جلو عذاب الهى را بگیرد؟
(آیه 75) سپس هشدار دیگرى به آنها مى دهد، که به آنها بگو: گمان نکنید اى ستمگران بى ایمان این مال وثروت شما مایه رحمت است، بلکه چه بسا، این دلیل عذاب الهى باشد «بگو: کسى که در گمراهى است (واصرار بر ادامه این راه دارد) باید خداوند به او مهلت دهد» واین زندگى مرفّه همچنان ادامه یابد (قُلْ مَنْ کانَ فِى الضَّلالَةِ فَلْیَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا). این همان چیزى است که در بعضى از آیات قرآن ـمانند آیه 182 و183 سوره اعرافـ به عنوانمجازات «استدراج» ذکر شده است.
«تا زمانى که وعده هاى الهى را با چشم خود ببینند یا عذاب (این دنیا) یا (عذاب) قیامت»! (حَتّى اِذا رَأَوْا ما یُوعَدُونَ اِمَّا الْعَذابَ وَاِمَّا السّاعَةَ).
«پس (آن روز) خواهند دانست، چه کسى مکان ومجلسش بدتر ولشکرش ناتوانتر است»! (فَسَیَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَکانًا وَاَضْعَفُ جُنْدًا).
(آیه 76) این عاقبت وسرنوشت ستمگران وفریفته گان زرق وبرق ولذات دنیاست «واما کسانى که در راه هدایت گام نهادند خداوند بر هدایتشان مى افزاید» (وَیَزیدُ اللهُ الَّذینَ اهْتَدَوْا هُدًى).
بدیهى است هدایت درجاتى دارد هنگامى که درجات نخستین آن به وسیله انسان پیموده شود خداوند دست او را مى گیرد وبه درجات عالى تر مى برد.
در پایان آیه به آنها که بر زیورهاى زودگذرشان در دنیا تکیه کرده، وآن را وسیله تفاخر بر دیگران قرار داده اند پاسخ مى دهد: «آثار واعمال صالحى که از انسان باقى مى ماند در پیشگاه پروردگار تو ثوابش بیشتر وعاقبتش ارزشمندتر است» (وَالْباقِیاتُ الصّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَوابًا وَخَیْرٌ مَرَدًّا).
