در شأن نزول آمد که این آیه طبق مشهور در سرزمین «جحفه» در مسیر پیامبر(صلى الله علیه وآله)به سوى مدینه نازل شد، او مى خواهد به «یثرب» برود وآن را «مدینة الرسول» کند، اما با این حال عشق ودلبستگى او به مکه سخت او را آزار مى دهد.
اینجاست که نور وحى به قلب پاکش مى تابد وبشارت بازگشت به سرزمین مألوف را به او مى دهد، ومى گوید: «همان کسى که قرآن را بر تو فرض کرد تو را به جایگاه وزادگاهت باز مى گرداند» (اِنَّ الَّذى فَرَضَ عَلَیْکَ الْقُرْآنَ لَرادُّکَ اِلى مَعاد).
غم مخور همان خدایى که موسى را در طفولیت به مادرش باز گرداند، همان خدایى که او را بعد از یک غیبت ده ساله از مصر به زادگاه اصلیش باز گردانید، همان خدا تو را با قدرت وقوت تمام به مکه باز مى گرداند، وچراغ توحید را با دست تو در این سرزمین مقدس بر مى افروزد.
سپس مى افزاید در برابر خیره سرى مخالفان سرسخت «بگو: پروردگار من از همه بهتر مى داند چه کسى هدایت را (از سوى او) آورده، وچه کسى در ضلال مبین است» (قُلْ رَبّى اَعْلَمُ مَنْ جاءَ بِالْهُدى وَمَنْ هُوَ فى ضَلال مُبین).
راه هدایت روشن است وگمراهى آنها آشکار، آنها بیهوده خود را خسته مى کنند، خدا به خوبى مى داند ودلهاى حق طلب نیز از این واقعیت آگاه است.
(آیه 86) این آیه به یکى دیگر از بزرگترین نعمتهاى پروردگار به پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)پرداخته، ومى گوید: «تو هرگز این امید را نداشتى که این کتاب (بزرگ آسمانى) به تو القاء گردد، لکن رحمت پروردگار تو چنین ایجاب کرد» (وَما کُنْتَ تَرْجُوا اَنْ یُلْقى اِلَیْکَ الْکِتابُ اِلاّ رَحْمَةً مِنْ رَبِّکَ).
سپس مى افزاید: اکنون به شکرانه این نعمت بزرگ «هرگز از کافران پشتیبانى مکن» (فَلا تَکُونَنَّ ظَهـیرًا لِلْکافِرینَ).
(آیه 87) دو آیه پایان این سوره تأکیدى است بر مسأله توحید با تعبیرها واستدلالات گوناگون، توحیدى که خمیر مایه تمام مسائل دینى است.
در این دو آیه چهار دستور به پیامبر(صلى الله علیه وآله)داده شده وچهار توصیف از پروردگار به عمل آمده است، ومجموع بحثهایى را که در آیات این سوره آمده تکمیل مى کند.
نخست مى گوید: «نباید (کفار) تو را از آیات خداوند بعد از آن که بر تو نازل شد باز دارند» (وَلا یَصُدُّنَّکَ عَنْ آیاتِ اللهِ بَعْدَ اِذْ اُنْزِلَتْ اِلَیْکَ).
گرچه نهى متوجه کفار است، اما مفهومش عدم تسلیم پیامبر(صلى الله علیه وآله)در برابر کارشکنیها وتوطئه هاى آنهاست.
وبه این ترتیب به پیامبر(صلى الله علیه وآله)دستور مى دهد هنگامى که آیات الهى نازل شد باید با قاطعیت روى آن بایستى وبه سوى مقصد با قدمهاى محکم پیش بروى که خدا همراه تو وپشتیبان تو است.
به دنبال این دستور که جنبه نفى داشت، دستور دوم را که جنبه اثبات دارد صادر کرده، ومى گوید «وبه سوى پروردگارت دعوت کن» (وَادْعُ اِلى رَبِّکَ). خداوندى که مالک تو وصاحب اختیار توست، ومربى وپرورش دهنده تو مى باشد.
سومین دستور بعد از دعوت به سوى الله، نفى هرگونه شرک وبت پرستى است، مى گوید: «وقطعاً از مشرکان مباش» (وَلا تَکُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِکینَ).
که راه توحید آشکار است ونورانى، ورهروان آن بر صراط مستقیمند.
(آیه 88) بالاخره چهارمین دستور، تأکید مجددى است بر نفى هرگونه شرک، مى فرماید: «وهیچ معبود دیگرى را با خدا مخوان» (وَلا تَدْعُ مَعَ اللهِ اِلـهًا آخَرَ).
این دستورهاى پى درپى که هرکدام دیگرى را تأکید مى کند، اهمیت مسأله توحید را در برنامه هاى اسلامى روشن مى سازد.
به دنبال این دستورات چهارگانه، توصیفهاى چهارگانه اى از خدا مى کند، که آنها نیز تأکید پى درپى در مسأله توحید است.
نخست مى گوید: «هیچ معبودى جز او نیست» (لااِلهَ اِلاّ هُوَ).
«همه چیز جز ذات پاک او فانى ونابود مى شود» (کُلُّ شَىْء هالِکٌ اِلاّ وَجْهَهُ).
وهنگامى که دانستیم تنها چیزى که در این عالم باقى مى ماند ذات پاک خداست روشن مى شود هر چیز به نحوى با ذات پاک او پیوند وارتباط داشته باشد از آن نظر فنا وهلاک براى او نیست.
«حکم وحاکمیت (در جهان تکوین وتشریع) مخصوص ذات پاک اوست» (لَهُ الْحُکْمُ).
«وهمه به سوى او بازگردانده مى شوید» (وَاِلَیْهِ تُرْجَعُونَ).
توصیفهاى سه گانه اخیر مى تواند دلیلى بر اثبات توحید وترک هرگونه بت پرستى باشد که در توصیف اول آمده است.
«پایان سوره قصص»
