(آیه 99) به تناسب بحثى که در گذشته از سدّ ذوالقرنین ودرهم کوبیدن آن در آستانه رستاخیز به میان آمد، در اینجا به مسائل مربوط به قیام قیامت ادامه داده چنین مى گوید: «ودر آن روز (که جهان پایان مى گیرد) ما آنها را چنان رها مى کنیم که درهم موج مى زنند» (وَتَرَکْنا بَعْضَهُمْ یَوْمَئِذ یَمُوجُ فى بَعْض).
تعبیر به «یَمُوجُ» یا به خاطر فزونى وکثرت انسانها در آن صحنه است ویا به خاطر اضطراب ولرزه اى است که به اندام انسانها در آن روز مى افتد، گوئى همچون امواج آب پیکر آنها مى لرزد.
سپس اضافه مى کند: «ودر صور [=شیپور] دمیده مى شود، وما همه را (حیات نوین مى بخشیم و) جمع مى کنیم» (وَنُفِخَ فِى الصُّورِ فَجَمْعناهُمْ جَمْعًا).
بدون شک همه انسانها در آن صحنه، جمع خواهند بود، و احدى از این قانون مستثنا نیست.
از مجموع آیات قرآن به خوبى استفاده مى شود که در پایان جهان وآغاز جهان دیگر، دو تحول عظیم انقلابى در عالم رخ مى دهد: نخستین تحول، فناى موجودات وانسانها در یک برنامه ضربتى است، ودومین برنامه که معلوم نیست چه اندازه با برنامه نخست فاصله دارد، برانگیخته شدن مردگان آن هم با یک برنامه ضربتى دیگر است، که از این دو برنامه در قرآن به عنوان «نفخ صور» (دمیدن در شیپور) تعبیر شده است.
(آیه 100) سپس به شرح حال کافران مى پردازد، هم عاقبت اعمالشان وهم صفاتى را که موجب آن سرنوشت مى گردد بیان کرده، وچنین مى گوید: «ما جهنم را در آن روز به کافران عرضه مى داریم» (وَعَرَضْنا جَهَنَّمَ یَوْمَئِذ لِلْکافِرینَ عَرْضًا).
جهنم با عذابهاى رنگارنگ ومجازاتهاى مختلف دردناکش در برابر آنها کاملا ظاهر وآشکار مى شود که همین مشاهده وظهورش در برابر آنان خود عذابى است دردناک وجانکاه، تا چه رسد به این که گرفتار آن شوند.
(آیه 101) کافران کیانند وچرا گرفتار چنان سرنوشتى مى شوند؟ در یک جمله کوتاه آنها را چنین معرفى مى کند: «همانها که پرده اى چشمانشان را از یاد من پوشانده بود» (اَلَّذینَ کانَتْ اَعْیُنُهُمْ فى غِطاء عَنْ ذِکْرى).
«و(همانها که گوش داشتند اما) قدرت شنوایى نداشتند» (وَکانُوا لا یَسْتَطیعُونَ سَمْعًا).
در حقیقت آنها مهمترین وسیله حقجوئى ودرک واقعیات وآنچه عامل سعادت وشقاوت انسان مى شود را از کار انداخته بودند.
آرى! چهره حق آشکاراست، وهمه چیز این جهان با انسان سخن مى گوید تنها یک چشم بینا ویک گوش شنوا لازم است وبس.
(آیه 102) این آیه به یک نقطه انحراف فکرى آنها که پایه اصلى انحرافات دیگرشان بوده است اشاره کرده، مى گوید: «آیا کافران پنداشتند مى توانند بندگانم را به جاى من ولىّ وسرپرست خود انتخاب کنند» (اَفَحَسِبَ الَّذینَ کَفَرُوا اَنْ یَتَّخِذُوا عِبادى مِنْ دُونى اَوْلِیاءَ).
آیا این بندگانى که معبود واقع شدند همچون مسیح وفرشتگان هر قدر مقامشان والا باشد از خود چیزى دارند که بتوانند از دیگران حمایت کنند؟ یا به عکس، خود آنها هم هر چه داشتند از ناحیه خدا بود، حتى خودشان نیز نیازمند به هدایت او بودند این حقیقتى است که آنها فراموشش کردند ودر شرک فرو رفتند.
در پایان آیه براى تأکید بیشتر مى فرماید: «ما جهنم را براى پذیرایى کافران آماده کرده ایم» (اِنّا اَعْتَدْنا جَهَنَّمَ لِلْکافِرینَ نُزُلاً).
