پشتوانه اعمال نیک وشایسته، ایمان است; اگر ایمان نباشد عمل فاقد ارزش است. فقها یکى از شرایط قبولى عبادات، بلکه یکى از شرایط صحّت آن را ایمان ذکر نموده اند; یعنى اعمالى از قبیل حج، نماز، روزه، انفاق، کمک به دیگران، دست گیرى از مستمندان و مانند آنها، بدون ایمان به خدا و رسولش هیچ ارزشى ندارد.
درباره «ولایت» نیز چنین بحثى مطرح شده است. برخى آن را فقط شرط قبولى طاعات و عبادات شمرده اند. بدین جهت، اعمال عبادى منکران ولایت از نظر فقه شیعه صحیح محسوب مى گردد (یعنى تکلیف از عهده آنها ساقط است)، اگرچه مقبول درگاه الهى نیست و اجر و پاداشى به او تعلّق نمى گیرد; ولى عدّه اى توسعه نظر داده، آن را همچون ایمان، شرط صحّت تکالیف دانسته اند.
در این باره روایات زیادى در کتاب هاى روایى شیعه به چشم مى خورد که به یک نمونه از آن بسنده مى شود.
امام باقر(علیه السلام) مى فرماید: «لَوْ اَنَّ رَجُلاً قامَ لَیْلُهُ وَ صامَ نَهارُهُ وَ تَصَدَّقَ بِجَمیعِ مالِهِ وَ حَجَّ جَمیعَ دَهْرِهِ وَ لَمْ یَعْرِفْ وِلایَةَ وَلِىِّ اللّهِ فَیُوالیهِ وَ یَکُونَ جَمیعُ اَعْمالِهِ بِدِلالَتِهِ اِلَیْهِ ما کانَ لَهُ عَلَى اللّهِ حَقٌّ فى ثَوابِهِ اَبَداً; اگر مسلمانى تمام شب ها شب زنده دارى کند و تمام روزها (غیر از عید فطر و قربان که روزه آن حرام است) روزه دارى نماید و تنها به پرداخت وجوه شرعیّه واجب اکتفا نکند، بلکه تمام اموال و سرمایه اش را در راه خدا صدقه بدهد و در تمام طول عمرش هر ساله به حج برود، ولى اهل ولایت نباشد و «ولىُّ الله» را نشناسد تا ولایتش را به گردن نهد و اعمالش را طبق دستور او انجام دهد، چنین مسلمانى هرگز انتظار ثواب و پاداش الهى را نداشته باشد.
آیه مورد بحث نیز همین مطلب را در مورد اصل ایمان به خداوند مطرح کرده، مى فرماید: کسانى که ایمان به خداوند ندارند، هیچ پاداشى نخواهند داشت هرچند بهترین اعمال را انجام دهند. قرآن مجید در آیات متعدّدى این مطلب را مورد بررسى قرار داده است که به برخى از آن اشاره مى شود:
الف - در آیه 264 سوره بقره - که شرح آن در بحث هاى قبل گذشت - آمده است:
«اعمال کسانى که به خداوند و روز رستاخیز ایمان ندارند همچون قطعه سنگى است که بر آن قشر نازکى از خاک باشد; و بذرهایى در آن افشانده شود; و رگبار باران بر آن برسد; و همه خاکها و بذرها را بشوید; و آن را صاف و خالى از خاک و بذر رها کند. آنها از کارى که انجام داده اند، چیزى به دست نمى آورند و خداوند جمعیّت کافران را هدایت نمى کند».
ب - در آیه 39 سوره نور آمده است: «کسانى که کافر شدند، اعمالشان همچون سرابى است در یک کویر که انسان تشنه از دور آن را آب مى پندارد; اما هنگامى که به سراغ آن مى آید، چیزى نمى یابد، و خدا را نزد آن مى یابد که حساب او را به طور کامل مى دهد».
ج - خداوند در آیه 23 سوره فرقان مى فرماید: «وَ قَدِمْنا اِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَل فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً»; و ما به سراغ اعمالى که کافران بى ایمان انجام داده اند مى رویم، و همه را همچون ذرّات غبار پراکنده در هوا قرار مى دهیم.
بنابر آیه مَثَل و دیگر آیات قرآن مجید، اعمال خوب انسان در صورتى که ناشى از ایمان و اعتقاد درونى او به خداوند متعال نباشد اثرى ندارد و سودى به او نمى بخشد.
هـ - در آیه 54 سوه توبه آمده است: «وَ ما مَنَعَهُمْ اَنْ تُقْبَلَ نَفَفاتُهُمْ اِلاّ اَنَّهُمْ کَفَرُوا بِاللّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ لا یَأْتُونَ الصَّلوةَ اِلاّ وَ هُمْ کُسالى وَ لا یُنْفِقُونَ اِلاّ وَ هُمْ کارِهُونَ»; هیچ چیز مانع قبول انفاقهاى آنها نشد، جز اینکه آنها به خدا و پیامبرش کافر شدند، و نماز بجا نمى آورند جز با کسالت، و انفاق نمى کنند مگر با کراهت.
این آیه نیز ایمان را شرط قبولى اعمال مى داند. بنابراین، آیات مذکور و دیگر آیات و روایات فراوانى - که از معصومان(علیهم السلام) به ما رسیده است - ایمان را شرط صحّت و کمال اعمال مى دانند همچنین بنابر آیات و روایات، ولایت نیز شرط کمال، بلکه شرط صحّت اعمال شمرده شده است.
