«اِنَّما مَثَلُ الحیوةِ الدُّنْیا» عبارت «الحیاة الدنیا» در قرآن مجید حدود هفتاد بار استعمال شده است که کلمه «دنیا» در این عبارت مى تواند به یکى از دو معناى زیر تلقّى شود:
الف. نخست، اینکه آن را به معناى «نزدیک» بدانیم; یعنى «دنیا» مؤنث «أدنى» است و به معناى نزدیک به کار رفته است بنابراین، «حیاة دنیا»; یعنى زندگى
نزدیک که در مقابل «حیاة آخرت» است; چه اینکه زندگى آخرت نسبت به زندگى این دنیا دورتر است.
2- احتمال دوم، آن است که دنیا را به معناى چیز پست و بى ارزش بدانیم;
چه اینکه عرب انسانهاى پست و فرومایه را «دنى» مى گوید و دنیا هم از
همین مادّه گرفته شده است که این قول قوى تر به نظر مى رسد; بنابراین زندگى
دنیا، زندگى پست و بى ارزشى است، بر خلاف زندگى آخرت که زندگى با ارزش
و شایسته اى است.
علاوه بر این از برخى آیات قرآن - مانند آیه شریفه «وَ اِنَّ الدّارَ الاْخِرَةَ لَهِىَ الْحَیَوانُ» - استفاده مى گردد که زندگى، تنها زندگى آخرت است; در واقع زندگى دنیا، شایستگى نام زندگى را ندارد، بلکه نوعى مرگ تدریجى است!
به هر حال، زندگى دنیا یا زندگى پست و بى ارزش است یا اصلاً زندگى نیست.
کَماء اَنْزَلْناهُ مِنَ السَّماءِ فَاخْتَلَطَ بِه نَباتُ الاَْرْضِ: مَثَل این زندگانى ناپایدار و زودگذر دنیا، مَثَل آبى است که از آسمان نازل مى شود; قطرات شفّاف و حیاتبخش باران بر زمین مى بارد، ولى بر اثر همین آب بى رنگ و زمین واحد، گیاهان، درختان و محصولات متفاوت و مختلف از زمین مى روید.
منظور از «اختلاط» در آیه شریفه، تنوّع رویش هاست.
رویش گیاهان و نباتات بر سه دسته تقسیم مى شوند:
1- قسمتى از آنها - اعمّ از میوه ها، دانه هاى روغنى و سبزیجات - موادّ غذایى انسان را تشکیل مى دهند (مِمّا یَأْکُلُ النّاسُ).
2- قسم دوم روییدنى هایى که موادّ غذایى حیوانات به شمار مى روند (مِمّا یَأْکُلُ.... الاَْنْعامُ) این نوع رویش، گاهى بین حیوانات و انسان مشترک هستند; به گونه اى که مثلاً، انسان از میوه آن استفاده مى کند و حیوانات از برگ و شاخه و ریشه آن; گاهى - همانند علوفه - تنها براى حیوانات استفاده مى شود.
3- قسم سوم، گیاهان و درختانى که زیبایى و زینت طبیعت به شمار
مى روند همانند گلها، سبزه ها، درختان با طراوت (حَتّى اِذا اَخَذَتِ
الاَْرْضُ زُخْرُفَها وَ ازَّیَّنَتْ).
وَ ظَنَّ اَهْلُها اَنَّهُمْ قادِرُونَ عَلَیْها: هنگامى که باران کاملاً مى بارد و میوه ها و گیاهان ثمره مى دهد و انسان خود را در آستانه بهره بردارى از آن مى پندارد، ناگهان حادثه اى رخ مى دهد که تمام محاسبات بر هم مى ریزد که این حالت براى دل شدگان دنیا، بسى رنج آور است!
اَتیها اَمْرُنا لَیْلاً اَوْ نَهاراً: آرى; به هنگامى که دنیا به انسان رو آورده است و چهره زیبا و پر فریب خود را نشان مى دهد و انسان تصوّر مى کند که همه چیز بر وفق مراد است، ناگهان فرمان عذاب الهى، شب هنگام یا در روز، صادر مى شود و همه آرزوها و دست رنج هاى انسان را نابود مى سازد; به گونه اى که گویا اصلاً چنین چیزى در دنیا وجود نداشته است.
کلمه «امرنا» در این قسمت از آیه شریفه بسیار قابل دقّت و تأمّل است; چه اینکه موارد و مصادیق فروانى دارد و هر نوع فرمان عذابى را از ناحیه حضرت حق شامل مى شود.
در اینجا به چند نمونه آن اشاره مى شود:
1- گاه ممکن است این مأموریّت، به عدّه اى از حیوانات کوچک و به ظاهر ناتوان - مانند ملخ - داده شود; به این گونه که عدّه اى از این ملخ ها به صورت توده اى از ابر بر مزرعه اى فرود آیند و آن زراعت را به طور کامل نابود سازند و گاه حتّى کاه و خار و خاشاکى هم از آن باقى نگذارند; همان گونه که این مسئله در بعضى از کشورها اتّفاق افتاده است.
2- ممکن است این مأموریّت بر عهده «باد سموم» نهاده شود و او مأمور عذاب الهى و وسیله اجراى امر و فرمان پروردگار شود; باد سموم به گونه اى است که وقتى حرکت مى کند، بر هر چیزى بوزد آن را مسموم کرده، مى خشکاند. مثلاً، این باد اگر بر مزرعه اى سرسبز و خرّم بوزد ابتدا آن را به زراعتى سوخته تبدیل مى کند و سپس خاکستر آن را با خود به همراه مى برد.
3- گاهى موجودى خطرناک تر از باد سموم، اجراى دستور خداوند را بر عهده مى گیرد; موجودى همچون «صاعقه» که به هر چیزى از کوه، درختان، گوسفندان، و انسان ها برخورد کند، آن را نیست و نابود مى سازد. و همچنین موجودات دیگرى که در بحث هاى آینده بدان اشاره خواهد شد.
نکته قابل توجّهى که در عبارت «لیلاً او نهاراً» نهفته است، این است که انسان در هر حال در مقابل فرمان و عذاب الهى چاره اى جز تسلیم بر آستان حضرت حق را ندارد و این گونه نیست که انسان تصوّر کند که چون عذاب شبانه بر او نازل شده، قدرت دفاع را از دست داده است، بلکه اگر در روز هم نازل شود، هیچ انسانى قدرت دفاع از خود را ندارد; بدین جهت، مى فرماید: این عذاب ممکن است در روز نازل شود و امکان دارد که شب هنگام دامنگیر شما شود.
فَجَعَلْناها حَصیداً کَاَنْ لَمْ تَغْنَ بِالاَْمْسِ: هنگامى که فرمان عذاب الهى صادر شود، بى درنگ تمام اموال انسان نابود مى شود و از یک مزرعه سرسبز و با طراوت چیزى جز یک تلّ خاکستر باقى نمى ماند به گونه اى که گویا اصلاً چیزى وجود نداشته است و انسان نمى تواند باور کند که این تلّ خاکستر، ثانیه اى قبل همان زراعت سرسبز باطراوت بوده است.
کَذلِکَ نُفَصِّلُ الاْیاتِ لِقَوْم یَتَفَکَّرُونَ: این گونه آیات قرآن - مخصوصاً مَثَل مزبور - را براى اندیشمندان و فرهیختگان شرح مى دهیم; یعنى تنها در سایه تفکّر و تأمّل مى توان به هدف این مثلها و عمق این آیات الهى دست یافت; تفکّرى که بالاتر از آن عبادتى وجود ندارد.
