حضرت على(علیه السلام) در خطبه 26 نهج البلاغه این مطلب را مورد بررسى قرار داده، مى فرماید: «هنگامى که حضرت محمد(صلى الله علیه وآله) مبعوث شد و خداوند او را امین وحى و انذار کننده جهانیان قرار داد، شما عرب ها ـ که در سایه اسلام زنده شدید و حیات انسانى یافتید ـ داراى ده ویژگى بودید که هر یک از دیگرى شرم آورتر است:

1ـ پیرو بدترین کیش بودید; چه این که بدترین خرافه، پرستش بت هاست! مگر انسان عاقل مى تواند قطعه سنگى را با دست خود بتراشد; سپس در مقابل او راز و نیاز کند و حوائج و خواسته هایش را از او طلب کند و بدتر از آن، براى رسیدن به آرزوهایش فرزند خویش را در مقابل یک بت بى جان و بى روح قربانى کند و در هنگام گرسنگى همان بت را ـ که از خرما ساخته شده است ـ غذاى خود قرار دهد!

3 و 4 ـ فقیر و بدبخت بودید. در میان سنگهاى خشن و مارهاى خطرناکى ـ که فاقد شنوایى بودند ـ زندگى مى کردید. بیابان بستر شما بود و آسمان روپوشتان.

5ـ آب آشامیدنى شما آلوده و کثیف بود و هرگز زلال ننوشیدید;

6ـ غذاهایتان ناگوار بود و از آن لذّتى نمى بردید;

7ـ خون همدیگر را مى ریختید و ناامنى در بین شما حاکم بود;

8ـ پیوند خویشاوندى را قطع نمودید و حتّى به فرزندان خود رحم نکرده، آنها را زنده به گور مى کردید;

9ـ بت ها در میان شما برپا و مورد احترام بود;

10ـ گناه وجودتان را فرا گرفته بود و سر تا پا غرق در گناه بودید».

از فرمایش امیرالمؤمنین(علیه السلام) استفاده مى گردد که فقر بر آنها حاکم بود; فقر دینى،فرهنگى، سیاسى، اقتصادى، امنیّتى و... خداوند مهربان در میان چنین مردمى ـ که از هر جهت مرده بودند ـ پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) را برانگیخت و علم و دانش را براى آنها به ارمغان آورد.

بدین وسیله عربهاى عصر جاهلیّت و مسلمانان بعد از ظهور اسلام، با علم و دانش آشنا شدند و طولى نکشید که آنها پیشواى جهان دانش شدند. از این رو، زمینه ساز جنبش و حرکت اروپا، آثار دانشمندان اسلامى بود که حدود چهار الى پنج قرن پیش سبب روى آوردن آنها به علم و دانش شد. اگرچه متأسّفانه، مسلمانانى که وارثان علم و امیر دانش جهان بودند، از فراگیرى علوم تجربى و صنعت بازماندند و امروز دست نیاز به کشورهاى اروپایى دراز کردند و آنها نیز با اعزام کارشناسان خود، حامل فساد و فحشاء شدند.

اکنون بر فرهیختگان علم و دانش لازم است تا تاریخ و آثار دانشمندان اسلامى، اعترافات دانشمندان غربى به پیشرفتهاى مسلمانان در علم، اختراعات و ابتکارات علمى مسلمانان قبل از نهضت اروپا و...را مورد توجّه قرار داده، با تدریس این گونه مطالب در دانشگاهها و مراکز علمى، نسل جوان را براى فعّالیّت هر چه بیشتر، با نسل پیشین پیوند دهند.