1- تعلیم خداشناسى.
خداوند در آیه مَثَل با تشبیه زندگى به آب باران، درس خداشناسى به ما مى آموزد و ایمان ما را به یکتا بودن خویش راسخ تر مى کند. آیه به ما مى آموزد که خداوند از همین آب بى رنگ و زمین واحد، هزاران رنگ خلق مى کند. همه زمین ها با یک آب سیراب مى شود (یُسْقى بِماء واحِد); ولى میوه ها، درختان و سبزى هاى مختلف و رنگارنگ میروید; شیرین ترین و ترش ترین میوه ها، تلخ ترین سم ها و زیباترین گلها، از همین آب و خاک بى رنگ تولید مى شود. واقعاً قدرت و علم پروردگار عالم عجیب است! ولى افسوس که حجاب عادت، مانع از تفکّر در این کتاب گویاى خداشناسى شده است.
2- در جهان هستى همه چیز بر اساس نظم آفریده شده است. خداوند آب باران را سبب برکت و آبادانى قرار داده است. اگر همین باران زیادتر از اندازه ببارد، ویرانى و نابودى به ارمغان خواهد آورد و اگر نبارد یا کمتر از نیاز ببارد، سوغاتى جز خشکسالى و قحطى نخواهد داشت.
این نیز درسى است براى همه انسانها که در زندگى خود برنامه و نظم داشته باشند و اعتدال را در همه چیز رعایت نموده، از إفراط و تفریط بپرهیزند.
حتّى در دشمنى ها نیز زیاده روى نکنند. به همین جهت، اسلام در مورد آداب جنگ، دستورات زیبا و جالبى دارد تا مسلمانان درباره دشمنانشان هم
زیاده روى نکنند. بنابراین، در تمام شئون زندگى، شخص مسلمان باید اهل نظم
و برنامه باشد.
3- گاهى «نعمت» تبدیل به «نقمت» مى شود; یعنى ممکن است آنچه مایه حیات و زندگى انسان است، سبب سیه روزى انسان شود و خداوند همان را مأمور مرگ انسان قرار داد. آبِ مایه حیات، ممکن است تبدیل به سیل ویرانگر شود!
4- آب اگر جریان داشته باشد، خوشبو، سالم، گوارا و مایه حیات است; امّا اگر راکد بماند، متعفّن، آلوده، و غیرقابل استفاده مى گردد و در این صورت نه تنها عامل حیات نیست، بلکه منشأ آلودگى هایى نیز خواهد بود. ثروتها و سرمایه ها نیز همین حکم را دارد; تا هنگامى که در گردش است و باعث شکوفایى اقتصاد کشور است یک ارزش به شمار مى رود; ولى هنگامى که احتکار شود و در جایى راکد بماند، سبب رکود و بیمارى دستگاه اقتصادى کشور مى گردد.
5- دورنماى برخى از گیاهان، بسان گیاهان و گلهاى زینتى مى مانند; لیکن از نزدیک سمّى و کشنده هستند.
«برق را در خرمن مردم تماشا کرده است *** آنکه پندارد که حال مردم دنیا خوش است»
از این رو، نباید فریب ظاهر زیباى آن را خورد، بلکه باید با تفکّر و تعمّق به ماهیّت آن پى برد; آنگاه آن را انتخاب کرد.
بدین جهت، در پایان آیه نسبت به تفکّر و اندیشه توصیه شده و براى متفکّران و اندیشمندان ارج نهاده شده است.
در روایتى رسول گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرموده است: «اُعْطُوا اَعْیُنَکُمْ حَظَّها مِنَ الْعِبادَةِ; از عبادت چشم هایتان، بهره اى را به آنها بدهید. اصحاب عرض کردند: یا رسول الله! عبادت چشمها چیست؟ حضرت فرمود: نگاه به قرآن و تفکّر و اندیشه در آن».
در آیات قرآن تفکّر و اندیشه کنید; به سرنوشت نمرودها، فرعونها، ابولهب ها; و از طرف دیگر سلیمانها، موسى ها، داودها و... بیاندیشید. در عجایب آیات قرآن توقّف و تدبّر کنید و تنها به قرائت و تلاوت قرآن بسنده نکنید اگرچه تلاوت و قرائت کلام وحى - مخصوصاً در ماه مبارک رمضان - اجر و ثوابى بس عظیم دارد.
