گرچه دشمن در جنگ احزاب شکست خورد و فکر حمله مسلّحانه را از سر بیرون کرد; ولى این بدان معنا نبود که مخالفت و ضدّیت با اسلام و مسلمانان را به کنارى نهاده باشد. کفّار با درک و اعتراف به بى اثر بوند روشهاى پیشین مبارزه، بار دیگر شیوه مبارزه و در حقیقت شکل و نوع جنگ با اسلام را تغییر دادند و این بار با سلاح خطرناک و مخرّب «نفاق» به میدان آمدند. دشمن شکست خورده و رسوا شده در برابر قدرت و عظمت اسلام سر فرود آورد و مسلمان شد; امّا دشمنى با اسلام را از یاد نبرد در حقیقت خود را در پناه نقاب نفاق قرار داد و منتظر و مترصّد فرصتى ماند تا ضربه اى جانکاه بر پیکر اسلام و مسلمانان وارد سازد. آیه شریفه اوّل سوره منافقون ناظر بر این مرحله از مبارزه است: «اِذا جَاءَکَ المُنافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُاِنَّکَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ اِنَّکَ لَرَسولُهُ وَ اللَّهُ یَشْهَدُ اِنَّ الْمُنافِقِینَ لَکاذِبُونَ»; هنگامى که منافقین نزد تو مى آیند مى گویند: ما شهادت مى دهیم که تو پیامبر خدایى. خداوند مى داند که تو پیامبر او هستى; ولى خداوند شهادت مى دهد که منافقان دروغگو هستند (و به گفته خود ایمان ندارند).

اى پیامبر همان خدایى که شهادت به نبوّتت مى دهد شهادت به دروغگویى منافقین مى دهد. روند نفاق در اسلام این چنین شکل گرفت و به صورت جریانى سیّال درآمد.(1) از ظاهر این آیه و دیگر آیات قرآن نتیجه گرفته مى شود که نفاق در اسلام از مدینه آغاز شد; ولى این امر بدان معنا نیست که در مکّه منافق یا منافقانى نبوده اند. چه بسا افرادى با داشتن حسّ آینده نگرى و شمّ سیاسى قوى خود،

1- مراحل ششگانه مبارزه با اسلام را بار دیگر در روند انقلاب اسلامى ایران نیز به چشم دیدیم. استهزا و توهین به حضرت امام خمینى ـ قدّس سرّه ـ تبعید آن حضرت، محاصره اقتصادى، جنگهاى مسلحانه داخلى و خارجى و سرانجام نفاق که نمونه بارز آن سازمان رسواى منافقین خلق است.