به این مثال توجّه کنید: دانه هاى شفّاف، سالم و حیات بخش باران از آسمان نازل مى شود و بر سراسر کره زمین مى بارد، خورشید عالم گیر نیز با نور پاک و نیروبخش خود بر همه زمینها مى تابد. اینها هر دو رحمت الهى است; ولى محصول زمین هایى که از این دو رحمت الهى بهره مند شده اند، یکسان نیست.
در زمین هاى شوره زار، خار مى روید و در زمینهاى دیگر، گل و گیاه سبز مى شود! آیا سبب این اختلاف باران و خورشیدند یا شوره زارى زمین؟
شکّى نیست که اشکال از زمین است. اگر به جاى تخم خار در آن زمین، تخم گل نهاده یا پاشیده مى شد، این خارستان، گلستان مى شد; پس اگر گفته شود: باران در این زمین خار رویانده است; معنایش این نیست که باران خارآفرین بوده است، بلکه ایراد از خود زمین است.
مسأله هدایت و ضلالت هم درست به همین شکل است. باران رحمت الهى به وسیله پیامبر(صلى الله علیه وآله) بر همه قلبها باریدن گرفت و همه به آواى ملکوتى قرآن گوش فرا دادند. کسانى که قبلا زمین دلشان را آماده کرده بودند، هدایت شدند و کسانى که شوره زار دل را به زلال ایمان نشسته بودند و مستعد نشده بودند، گمراه شدند.
خود آیات قرآن نیز این مدّعاً را تأیید مى کند; مثلا در آیه دوّم سوره بقره خداوند مى فرماید: «ذلِکَ الْکِتابُ لارَیْبَ فیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ» همان کتاب با عظمتى است که شک در آن راه ندارد و مایه هدایت پرهیزکاران است.
یعنى هدایت شامل کسانى مى شود که پرده هاى تعصّب و لجاجت را کنار زده باشند و نسبت به حرف حقّ، گوشى شنوا داشته باشند.
و در آیه مورد بحث، آیه 26 سوره بقره، خداوند فرمودند: «ما یُضِلُّ بِهِ اِلاَّ الْفاسِقِینَ» تنها فاسقان گمراه مى شوند.
یعنى اینها اوّل فاسق بودند و زمین دلشان شوره زار; سپس خداوند، به خاطر همین فسقشان آنها را گمراه کرد و از باران رحمت و ایمان، خار و کفر روییده شد.
و در آیه 10 سوره روم نیز خداوند مى فرماید: «ثُمَّکانَ عاقِبَةَ الَّذِینَ اَساؤُا السُّوأَى اَنْ کَذَّبُوا بِـآیاتِ اللَّهِ...» نتیجه و عاقبت آن کسانى که مرتکب کار بد شدند، تکذیب آیات الهى و ضلالت شد.
یعنى این تکذیب آیات الهى و ضلالت، حاصل اعمال خود آن ظالمین است بنابراین; هدایت و ضلالت، نتیجه اعمال خود ماست و خداوند متعال ـ که حکیم على الاطلاق است ـ مقدّراتى از روى حکمت براى بندگان وضع مى کند. اگر بنده به امید کسب الطاف الهى به سوى خدا گام بردارد، از سرچشمه هدایتش، رستگار مى شود و اگر به بیراهه دلبستگى غیر الهى رود، به مصداق آیه شریفه «اِنَّ اللّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشَاءُ وَ یَهْدِى اِلَیْهِ مَن اَنابَ» گمراه مى شود. و از ذیل آیه استفاده مى شود که هدایت بى حساب نیست، بلکه هر کس به سوى خدا آید و توبه کند هدایت شاملش مى شود; ولى اگر دشمنى کرد، گمراه مى شود.
خلاصه این که: جبرى در کار نیست و هدایت و ضلالت نتیجه عمل خود انسان است و ضلالت سمّ کشنده است; اگر کسى با احتیار خود استفاده کرد، حقّ اعتراض ندارد. این آیات «هدایت و ضلالت» چندان پیچیده نیست و به وسیله خود آیات قرآن تفسیر مى گردد. در نتیجه وظیفه یک مسلمان این است که آنچه در توان دارد عمل کند و زمین دل را آماده باران رحمت الهى کند و از خداوند، خواستار توفیق و بخشش کاستیها شود.
* * *
