چرا برخى از دعاها مستجاب نمى شود؟ چرا وعده خداوند در مورد استجابت دعا تحقّق نمى یابد؟ آیا اِشکال - نعوذ بالله - از جانب خداوند است یا از جانب دعاکنندگان؟
این شبهات در عصر ائمّه(علیهم السلام) نیز براى اصحاب و مسلمانان مطرح بوده است. آنها نیز این گونه شبهات را در روایات متعدّدى در محضر آن بزرگواران مطرح مى کردند و ائمّه(علیهم السلام) نیز به آنها پاسخ مى گفتند.
از مجموعه این روایات و روایات دیگرى که در این زمینه، بدون طرح سئوال، وارد شده است، به دست مى آید که وعده الهى در مورد مستجاب شدن دعاها بى قید و شرط نبوده است، بلکه دعا داراى شرایطى است که دعاکنندگان باید شرایط دعا راتحصیل، و موانع آن را از سر راه خود بردارند.
بنابراین، اگر دعاکننده بدون برطرف کردن موانع و به دست آوردن شرایط، دعایى کرد و به هدف اجابت نرسید، نباید جز خود، کسى دیگر را ملامت کند. دعاکننده اى که واجد شرایط نیست به بیمارى مى ماند که نزد پزشکى مى رود و بیمارى خویش را براى او شرح مى دهد، سپس پزشک نسخه اى برایش مى نویسد و به او مى گوید: «اگر به این نسخه عمل نمایى سلامت خود را باز مى یابى». بیمار پس از چندى به پزشک مراجعه مى کند و با عصبانیّت و ناراحتى به او اعتراض مى کند که: «این نسخه شما سر سوزنى در مداواى بیمارى من تأثیر نداشت! این چه نسخه اى است و شما چه پزشکى هستید»؟! پزشک مى پرسد: «آمپول هایى که تجویز کردم، یک روز در میان تزریق نمودى»؟ بیمار مى گوید: «آرى; لیکن با فاصله دو روز در میان تزریق نمودم»!
پزشک مى گوید: «آیا از کپسول هاى «آنتى بیوتیک» که قرار بود هر 8 ساعت یک بار بخورى، استفاده کردى»؟ مریض جواب مى دهد که: «فقط روزى یک کپسول خوردم»! پزشک مى پرسد: «آیا چهار روز استراحت که برایت نوشته بودم، انجام دادى»؟ مریض: «نه آقا! با این وضع گرانى مگر مى شود استراحت کرد، از همان روز اول مشغول کار شدم».
پس از این سئوال و جواب ها، پزشک سرى تکان مى دهد و به مریض مى گوید:
«نسخه من اشکالى نداشته است، بلکه شما مریض محترم طبق شرایط به آن نسخه عمل ننمودى; در نتیجه سلامت خود را نیافتى و جز خود، هیچ کس دیگر را نباید سرزنش کنى».
همچنین اگر متخصّص اصلاح بذر به یک کشاورز، بذرى بدهد و به او بگوید: «اگر با شرایط خاصّى بذرافشانى کنى، محصول قابل توجّهى به دست خواهى آورد» و کشاورز بذرها را بپاشد و حتّى یک دانه هم سبز نشود، بى شک شرایطى که متخصّص بذر گفته بود، او عمل نکرده است; مثل اینکه به موقع آبیارى، دفع آفات، کودپاشى و... را انجام نداده باشد. در اینجا نیز جز کشاورز کس دیگرى مقصّر نیست.
عزیزان! روزه داران محترم! خواهران و برادران گرامى! دعاهاى ما نیز مانند بذرى است که تنها افشاندن آن در زمین کافى نیست، بلکه به آبیارى، مراقبت و محافظت و برطرف کردن آفات و موانع نیز نیازمند است. بر اساس آنچه در روایات آمده باید شرایط دعاها را فراهم کرد و موانع آن را برطرف ساخت; ولى متأسّفانه، انتظار داریم بدون رعایت شرایط و برطرف کردن موانع، دعاهاى ما اجابت شود که این انتظار امرى است غیر معقول.
در این نوشتار به برخى از شرایط و موانع استجابت دعا اشاره مى شود:
