در آیاتى از قرآن، هدف از مثلهاى قرآنى بیان شده است; به سه نمونه از آن توجّه کنید:

1ـ در آیه 25 سوره ابراهیم پس از این که کلمه «طیّبه» را به «شجره طیّبه» تشبیه مى کند ـ که بحث آن خواهد آمد ـ در آخر آیه مى فرماید: «وَ یَضْرِبُ اللّهُ الاَمْثالَ لِلْنّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ» خداوند براى مردم مَثَلها مى زند، شاید متذکّر شوند.

بنابراین آیه، هدف از «مَثَل» تذکّر و یادآورى است.

2ـ در آیه 21 سوره حشر بعد از تشبیه قلب انسانهاى سیاه دل، به کوهها و این که اثر قرآن بر کوهها بیشتر از تأثیر آن بر قلب بعضى از انسانها است; مى فرماید: «وَ تِلْکَ الاَْمْثالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ» ما این مَثَلها را براى مردم بیان مى کنیم، شاید تفکّر و اندیشه کنند. بر اساس این آیه شریفه، هدف از «مثل» تفکّر و اندیشیدن است.

3ـ در آیه 43 ـ 40 سوره عنکبوت، پس از این که کسانى را که غیر خدا را ولىّ خود قرار داده اند، به عنکبوتى تشبیه مى کند که به تارهاى خود اعتماد و اتّکا دارد; مى فرماید: «وَ تِلْکَ الاَْمْثالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَ ما یَعقِلُهَا اِلاّ الْعالِمُونَ» ما این مثلها را براى مردم مى زنیم ولکن این مَثَلها را جز عالمان و اندیشمندان درک نمى کنند. طبق این آیه شریفه، هدف از «مَثَل» تفکّر عالمانه است.

از آیات یاد شده نتیجه گرفته مى شود که سه مرحله را در تأثیرگذارى مثلها بر انسان مى توان شناخت:

اوّل: مرحله تذکّر ویادآورى است که حقیقت پیام الهى در خاطر مرور مى شود;

دوّم: مرحله اندیشه وتفکّر است که به موضوع مثل وحکمت آن اندیشه مى شود;

و سوّم: مرحله ادراک است که با تفکّر، حقایق شناخته و درک شود.(1)

 

1- دو احتمال دیگر را نیز مى توان در نظر گرفت: اوّل تقسیم مثلها به نتیجه: مثلهایى که موجب تذکّر مى شود، مثلهایى که باعث تفکّر مى شود و مثلهایى که موجب ادراک مى شود. دوّم: تقسیم مَثَلها به مخاطب: مخاطبین سه دست اند و هر کدام از اقسام مثل به گروهى از مردم مربوط مى شوند.