اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ مآءً فَسالَتْ اَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها: خداوند از اسمان آب نازل کرده است; دانه هاى شفّاف باران نازل مى شود; از کوه ها سرازیر مى گردد و وارد درّه ها و وادى ها مى شود; هر کدام از این درّه ها به اندازه ظرفیّت و گنجایش خود آب مى گیرد; آب در رودهاى کوچک به حرکت خود ادامه مى دهد و با پیوستن آبِ چندین رودخانه کوچک، رودخانه بزرگى به وجود مى آید; و نتیجه آبِ چندین رودخانه بزرگ، سیلاب عظیمى خواهد شد.
فَاحْتَمَلَ السَّیْلُ زَبَداً رابِیاً: سیلابى که از آب باران، نهرها و جویبارها به وجود آمده است، امواج خروشانى دارد. این آب ها هنگامى که با سنگ ها و موانع ته رودخانه برخورد مى کند کف هایى بر روى آن ظاهر مى شود. این کف ها بر روى آب قرار مى گیرد و آب در زیر کف ها به حرکت خود ادامه مى دهد.
وَ مِمّا یُوقِدُونَ عَلَیْهِ فِى النّارِ ابْتِغاءَ حِلْیَة اَوْ مَتاع زَبَدٌ مِثْلُهُ: کف هاى رونشین و متکبّر و توخالى مخصوص آب نیست، بلکه بر روى فلزّات نیز به هنگام ذوب شدن کفى مى نشیند; سنگ آهن، سنگ مس و مانند آن، وقتى که ذوب مى شود فلز آن ته نشین مى شود و کف هایى بر روى آن قرار مى گیرد.
نکته جالبى که در این قسمت از آیه به چشم مى خورد (مِمّا یُوقِدُونَ عَلَیْهِ)، این است که به تعبیر آیه، آتش را بر روى فلزّات قرار مى دهند تا آب شود، در حالى که معمولاً در کارخانه ها آتش را زیر فلزّات و کوره هاى آن قرار مى دهند. امّا اخیراً، کارخانه هاى پیشرفته، هم از زیر آنها حرارت وارد مى کنند، و هم بر روى آنها آتش قرار مى دهند; یعنى از همه اطراف حرارت وارد مى کنند. و این مطلب جالبى است که قرآن قرنها پیش، بدان اشاره کرده است.
کَذلِکَ یَضْرِبُ اللّهُ الحَقَّ وَ الْباطِلَ: خداوند متعال براى روشن شدن حق و باطل - که سابقه اى به درازاى تاریخ بشریّت دارد - این چنین مثال مى زند; یعنى حق را به آب و باطل را به کف آن تشبیه مى کند.
فَاَمَّا الزَّبْدُ فَیَذْهَبُ جُفآءً: آرى; مثال حقّ و باطل، مثال آب و کف هاى روى آب است. کف هاى روى سیلاب اگرچه تفوّق طلب و پر سر و صدا هستند; لیکن به زودى از بین مى روند. سیلاب خروشان از دامنه کوه حرکت مى کند بر اثر جوش و خروش و برخورد با سنگ ها، کف هایى بر روى آن نمایان مى گردد; اما وقتى که آب به جلگه ها و زمین هاى هموار رسید و جوش و خروش آب فرو نشست نا خالصى ها کم کم ته نشیسن مى شود; کف ها از بین مى رود; و آب خالص باقى مى ماند. آرى عمرِ باطل، کوتاه و سرانجامش نابودى است.
وَ اَمّا ما یَنْفَعُ النّاسَ فَیَمْکُثُ فِى الاَْرْضِ: آب و فلزّات خالص که براى مردم سودمند است، باقى مى ماند. به هر حال، آب یا روى زمین باقى مى ماند و از آن در نوشیدن و آبیارى و امثال آن استفاده مى کنند و یا به صورت آب هاى زیرزمینى ذخیره مى شود که در آینده با حفر چاهها و یا خود به صورت چشمه هاى خودجوش مورد استفاده قرار مى گیرند.
کَذلِکَ یَضْرِبُ اللّهُ الاَْمْثالَ: خداوند بدین گونه مثل ها را بیان مى کند تا مردم با این مثل ها امور عقلى را بهتر بفهمند و درک کنند.
