در مورد این که آیا «ریشه نفاق» را در مکّه باید جست یا در مدینه، نظرات و آرا متفاوت است. براى روشن شدن موضوع و مطالعه «تاریخچه نفاق و منافقان» از قرآن مجید کمک مى گیریم. در قرآن مجید آیات فراوانى درباره منافقان آمده است. با یک بررسى اجمالى آیاتى که تنها کلمه نفاق و مشتقّاتش در آن استعمال شده است 37 مورد است; ولى روشن است آیاتى که در مورد این انسانهاى ریاکار و دورو نازل شده است به همین 37 مورد خلاصه نمى شود; زیرا در آیات متعدّد دیگرى بدون ذکر کلمه نفاق یا مشتقّاتش از منافقان یاد شده است; مانند 13 آیه از آیات اوّلیّه سوره بقره(1) که موضوع آن منافقان است; ولى کلمه نفاق در آنها بکار برده نشده است، بلکه کلمات و واژه هاى مترادف دیگرى استفاده شده است.

تمام این آیات سى و هفتگانه جزء سوره هاى مدنى; یعنى در مدینه نازل شده است.(2) از این مطلب مى توان نتیجه گرفت که عقیده قائلین به «شروع نفاق از مدینه» با ظاهر این آیات سازگار است; امّا بهتر است کمى به عقب برگردیم و تاریخچه زندگى پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) نبوّت و چگونگى تبلیغ اسلام از سوى آن حضرت و اَشکال و مراحل مبارزات دشمنان اسلام را مورد مطالعه قرار دهیم.

1- از آیه 8 تا 20.

2- آیات سى و هفتگانه در سوره هاى آل عمران، نساء، انفاق، توبه، عنکبوت، احزاب، فتح، حدید، منافقون و تحریم آمده است.