در توضیح مطلب مذکور (گوناگونى ظرفیّت و قابلیّت ها) شایسته است به کلام امیرالمؤمنین(علیه السلام) ـ که خطاب به کمیل بیان فرموده است ـ تمسّک بجوییم; کمیل بن زیاد مى گوید: حضرت على(علیه السلام) روزى مرا فراخوانده، به سوى قبرستان کوفه برد. هنگامى که به صحرا رسیدیم، آن حضرت آه پر دردى کشید و فرمود: «یا کُمَیْلُ بْنَ زیاد اِنَّ هذِهِ الْقُلُوبَ اَوعِیَةٌ فَخَیْرُها اَوْعاها» دلها و روح انسانها همچون ظرف هستند بهترین قلبها، آن است که با ظرفیّت تر (دریادل) باشد.
به عنوان مثال، افراد در استفاده باران متفاوتند:
یکى به اندازه دریاچه اى از آب باران استفاده مى کند; زیرا ظرفیّتش وسیع است. دیگرى به اندازه یک استکان; چون بیش از این ظرفیّت ندارد و چه بسا فرد دیگر، اصلا استفاده اى نبرد; چون ظرف خود را وارونه قرار داده است. در این مثال، روشن است که اشکال و تبعیضى از ناحیه فیض خدا نیست، بلکه از ناحیه ظرفیتها و قابلیّتهاى انسانهاست; سپس حضرت امیر(علیه السلام) خطاب به کمیل فرمودند: «فَاحْفَظْ عَنّى مااَقُولُ لَکَ: اَلنّاسُ ثَلاثَةٌ: فَعالِمٌ رَبَّانِىٌ وَ مُتَعَلِّمٌ عَلى سَبیل نَجاة وَ هَمَجٌ رَعَاعٌ»
کمیل! آنچه برایت مى گویم، به خاطر بسپار و نسبت به آن محافظت کن. مردم به سه دسته اند: [مواظب باش ببین که از کدام گروه به شمار مى آیى!]
1ـ گروه اوّل، علما و دانشمندان الهى هستند که مربّى مردمند [دانشمندانى که هم خود راه حقیقت را طى مى کنند و هم دیگران را رهنمون هستند].
2ـ کسانى که خود، فاقد دانشند، ولى در سایه نور دانش دانشمندان حرکت مى کنند و در پى تحصیل علم هستند.
3ـ انسان هاى احمقى که نه خود راه را مى دانند و نه از رهروان، راه را مى پرسند. آدمهاى احمق بى سر و پایى که نه خود عالمند و نه بر علم عالم تکیه مى زنند!
حضرت(علیه السلام) با بیان چهار ویژگى، ماهیّت گروه سوّم را روشن مى سازد:
الف ـ اَتْباعُ کُلِّ ناعِق: به دنبال هر صدایى حرکت مى کنند و پاى هر پرچمى سینه مى زنند و هدف خاصّى ندارند.
ب ـ یَمیلُونَ مَعَ کُلِّ ریح: آنان نان را به نرخ روز مى خورند، و مانند آفتاب گردان به هر طرفى که باد بوزد، همانند کسانى که در عصر پیامبر(صلى الله علیه وآله) در زیر پرچم آن حضرت جنگیدند و در دوران امامت حضرت على(علیه السلام) به سراغ معاویه رفته، براى او شمشیر زدند! و اگر عمرشان کفاف مى کرد، حتماً در سایه پرچم یزید به سر مى بردند; چه این که در آن روز، باد بدان سو مىوزید!
ج ـ لَمْ یَسْتَضیئُوا بِنُورِ العِلْمِ: آنان از نور علم بهره اى نبرده اند تا با آن راه را بیابند.
د ـ وَلَمْ یَلْجَؤُوا اِلى رُکْن وَثِیق: آنها نه تنها فاقد علم و دانشند، بلکه به ستون محکم علم دانشمندان هم تکیه نزده اند.
گروه سوّم ـ که انسانهاى کم ظرفیّت و خطرناکى هستند ـ بنابر آیه شریفه، مصداق «وَالَّذى خَبُثَ» شناخته شده اند; ولى گروه اوّل و دوّم مصداق «بلد طیّب».
