چندین سال قبل یک قلب مصنوعى به قیمت 30 میلیون دلار ساختند; ولى
این قلب گران قیمت، 6 روز بیشتر عمر نکرد و در آن 6 روز هم استفاده کننده آن قدرت حرکت و راه رفتن نداشت. چگونه مى توانیم تنها به خاطر نعمت قلب خود که آن خالق منّان رایگان در اختیار ما نهاده است، شکرگزار باشیم؟ چه زیبا مى فرماید: «وَفى اَنْفُسِکُمْ اَفَلا تُبْصِرُون».
حال که دریافتیم مراد قرآن از قلب این اندام صنوبرى شکل درون سینه نیست; گوییم منظور از قلب در قرآن عقل و عاطفه است. خداوند در آیه 179 سوره اعراف مى فرماید: «لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ یَفْقَهُونَ بِهَا» جهنّمیان قلب هایى دارند که با آن نمى فهمند، منظور از قلب در این آیه و دیگر آیاتى که کلمه قلب در آن به کار رفته است، عاطفه و عقل انسان است; چون درک و فهم مربوط به عقل انسان است.
همان گونه که محبّت، شعور و دانش مربوط به عاطفه و عقل است; به عنوان نمونه، خداوند متعال در آیه 10 سوره بقره مى فرماید: «فِى قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللّهُ مَرَضاً» در دلهاى آنان (منافقان) نوعى بیمارى است; خداوند بر بیمارى آنان افزوده است.
آیا قلب صنوبرى شکل منافق بر اثر بیمارى نفاق از کار مى افتد و باز مى ایستد؟ و یا بر اثر نفاق و فتنه گرى دریچه قلبشان گشاد مى شود؟ بدیهى است، منظور از قلب و بیمارى آن، اندامى به نام «قلب» و بیمارى هاى شناخته شده عضوى آن نیست، بلکه مراد همان عقل و عاطفه است که در اثر اعمال نفاق آمیز، ضعیف و بیمار مى شود تا بدان حد که در حرم امام رضا(علیه السلام) هم آدم کشى مى کند و در حقیقت مى میرد. در روایتى مى خوانیم که: «امر به معروف سه مرحله دارد مرحله اوّل: قلبى، مرحله دوّم: زبانى و گفتارى و مرحله سوّم: عملى و اجرایى» اگر مرحله سوّم امکان نداشت مرحله دوّم و اوّل و اگر مرحله دوّم و سوّم مقدور نبود، مرحله اوّل ضرورى مى نماید. بدین معنا که شخص باید در دل از ظلم و فساد و ظالمان و مفسدان بیزار و نسبت به مصلحان و مؤمنان قلباً علاقه مند باشد; ولى اگر کسى امر به معروف را در هر سه مرحله ترک کند «فَمَنْ لَمْ یَعْرِفُ بِقَلْبِهِ مَعْرُوفاً وَ لَمْ یُنْکِر مُنْکِراً قُلِبَ فَجُعِلَ اَعْلاهُ اَسْفَلُهُ» قلب او وارونه مى شود; یعنى پایین قلب به طرف بالا و بالاى آن به طرف پایین قرار مى گیرد. آیا منظور از این قلب همین صنوبرى است؟ این اندام درون قفسه سینه جابه جا نمى شود و واژگون نمى گردد; پس منظور از قلب در این روایت نیز عاطفه و ادراک است.
از مجموع آنچه گفته شد، نتیجه مى گیریم که قلب در استعمالات قرآن و روایات به دو معناست:
1ـ عقل و خرد انسانى. 2ـ عواطف آدمى; یعنى آن دو پدیده روحانى که مرکز ادراک و احساسات است. بنابراین، وقتى گفته مى شود «قلب دارند و نمى فهمند» مراد این است که عقل دارند; ولى نیروى ادراک و شعورشان از کار افتاده است و زمانى که گفته مى شود «قلبشان سخت شد»; یعنى عاطفه آنها مرده است.
امّا «قلب»، در آیه شریفه 46 سوره حج «فَاِنَّها لا تَعْمَى الاَْبْصارُ وَ لکِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِى فِى الصُّدُورِ; چرا که چشمهاى ظاهر نابینا نمى شوند، بلکه قلب هایى که در سینه جاى دارند کور مى شود به قرینه «فى الصدور» به معناى «قلب هایى که در سینه ها جاى دارند» آمده است به نظر مى رسد که مراد از آن همان قلب صنوبرى شکل بدن باشد، آیا به راستى چنین است؟
عقل گرچه درون سینه انسان نیست; ولى با «مغز» ارتباط دارد. به همین دلیل کسانى که مغز آنها از کار مى افتد، ممکن است براى مدّتى قلبشان کار بکند. بنابراین، «صدور» در این آیه شریفه به معناى سینه ها نیست، بلکه در این جا به معناى «جان» است و در نتیجه، قلب به معناى عقل و ادراک است، بنابراین مفهوم آیه شریفه چنین است: «عقلهایى که در جانهاست».
احتمال دیگر این که: قلب صنوبرى شکل اگر چه مرکز عقل و عواطف نیست; ولى بى ارتباط با این دو نیز نیست. چون ارتباطى مستقیم بین قلب و روح یا عقل و عاطفه انسان وجود دارد; زیرا هر پدیده اى براى روح انسان حادث مى شود، هنگامى که مى خواهد به انسان منتقل شود، اوّل بر قلب اثر مى کند; مثلا اگر شخصى شادى و شعفى آنى و فراوان بیابد، ضربان قلبش تندتر و در حقیقت قلبش روشن تر مى شود و بر عکس اگر ناراحتى شدیدى پیدا کند، در قلبش احساس خستگى مى کند و یا اگر نسبت به کسى محبّت داشته باشد به هنگام حوادث، سنگینى و دردى در قلبش حس مى کند. رابطه مسائل داشته باشد به هنگام حوادث، سنگینى و دردى در قلبش حس مى کند. رابطه مسائل روحى و قلب، رابطه آب و چشمه و سطح زمین است; همان گونه که آب از لایه هاى زیر زمین حرکت مى کند و در یک نقطه از زمین مى جوشد و بیرون مى ریزد، پدیده هاى روحى نیز از قلب بروز مى کنند.
از تمامى تفسیرهاى یاد شده درباره «قلب» مى توان به معناى کلام الهى در «ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِکَ» چنین پى برد که روح و عاطفه و عقل و ادراک بنى اسرائیل، همانند سنگ سخت شده است.
