از آنچه در نکته بالا و در شرح خطبه آمد ممکن است این سؤال به وجود آید که اگر اشعث بن قیس چنین سابقه ننگین و رسوایى داشته، و منشأ آن همه مفاسد بوده است، چرا امام(علیه السلام)وجود او را تحمّل مى کرد و دستور اعدامش را نمى داد؟!
پاسخ این است که: برخورد پیشوایان اسلام با منافقین پیچیده بوده است; چرا که آنها چهره دوگانه اى داشته اند; در باطن، کفر و توطئه و فساد و در ظاهر، اسلام و نماز و قرآن; به همین دلیل حذف کردن آنها از صحنه اجتماع منشأ تنشهایى مى شده و دستاویز به دست منافقان دیگر مى داده که چرا مسلمان و نماز خوان به سوى قبله را مى کشند، بخصوص اگر مانند اشعث، قوم و قبیله نیرومندى داشت تنشها بیشتر مى شد.
این مشکل در عصر رسول الله(صلى الله علیه وآله وسلم) نیز دقیقاً وجود داشت; و رفتار پیامبر را با منافقان کوردل که در چهره اسلام ظاهر مى شدند پیچیده و مشکل مى ساخت; تا آن جا که در حدیث معروفى از پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) مى خوانیم که فرمود: «لَوْلا اَنّى اَکْرَهُ اَنْ یُقالَ اِنَّ مَحَمَّداً(صلى الله علیه وآله وسلم) اِسْتَعانَ بِقَوْم حَتّى اِذا ظَفَرَ بِعَدُوِّهِ قَتَلَهُمْ لَضَرَبْتُ اَعْناقَ قَوْم کَثیر; اگر نه به خاطر این بود که من ناخوش دارم افرادى بگویند: محمد(صلى الله علیه وآله وسلم) از گروهى کمک گرفت و پس از پیروزى بر دشمنان، یاران خود را کشت (اگر چنین نبود) من گردن هاى گروه زیادى را مى زدم».
آرى! گروهى از منافقین بودند که در صفوف مسلمین خود را پنهان مى کردند و حتّى در میدانهاى جنگ همگام با مسلمانان شرکت مى کردند، و برخورد شدید با آنها، این توهّم را براى بعضى از ناآگاهان ایجاد مى کرد که اسلام حافظ خون مسلمین نیست! و به همین دلیل به خاطر نداریم که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) دستور قتل منافقى را در تمام دوران زندگیش داده باشد.
ولى این امر مانع از آن نبود که پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) و از آن بالاتر قرآن مجید در مورد آنها به طور عام و احیاناً به طور خاص افشاگرى کند تا مردم مراقب آنها باشند.
* * *
1. وسائل الشیعه، ابواب حدّ المرتد، باب 5، ح 3.
