از تعبیراتى که امام (علیه السلام) در این خطبه داشتند دو نکته به خوبى روشن مى شود: نخست تأثیر محیط طبیعى و جغرافیایى در خلق و خوى انسانها (آن جا که فرمود: ماؤُکُمْ زُعاق... بِلادُکُمْ اَنْتَنُ بِلادِ اللهِ تُرْبَةً اَقْرَبُها مِنَ الْماءِ وَ اَبْعَدُها مِنَ السَّماءِ) و دیگر تأثیر محیط اجتماعى در اخلاق انسانهاست (آن جا که فرمود: وَالْمُقیمُ بَیْنَ اَظْهُرِکُمْ مَرْتَهَنِ بِذَنْبِهِ).
ولى مسلّم است که تأثیر اینها در حدّ فراهم آوردن زمینه هاست و هرگز علّت تامّه نیست; به همین دلیل در چنین محیط هایى همیشه افراد خوب و شایسته اى پیدا مى شوند; و به عکس در مناطقى که آب و هواى مناسب براى خلق و خوى سالم دارد و از محیط اجتماعى خوبى نیز برخوردار است، افراد شرور و فاسد و زشت سیرتى نیز پیدا مى شوند.
* * *