الصنف الثانی:

وَ رَجُلٌ قَمَشَ جَهْلا، مُوضِعٌ فِی جُهَّالِ الاُمَّةِ، عَاد فی اَغْباشِ الْفِتْنَةِ، عَم بِمَا فی عَقْدِ الْهُدْنَةِ; قَدْ سَمَّاهُ اَشْبَاهُ النّاسِ عالِماً وَ لَیْسَ بِهِ، بَکَّرَ فَاسْتَکْثَرَ مِنْ جَمْع; ما قَلَّ مِنْهُ خَیْرٌ مِمَّا کَثُرَ، حَتّى إِذا ارْتَوَى مِنْ ماء آجِن، وَ اَکْتَثَرَ مِن غَیْرِ طَائِل، جَلَسَ بَیْنَ النَّاسِ قَاضِیاً ضَامِناً لِتَخْلِیص مَا الْتَبَسَ عَلَى غَیْرِهِ، فَإِنْ نَزَلَتْ بِهِ اِحْدَى الْمُبْهَماتِ هَیَّأَ لَهَا حَشْواً رَثًّا مِنْ رَأیِهِ، ثُمَّ قَطَعَ بِهِ، فَهُوَ مِنْ لَبْسِ الشُّبُهَاتِ فی مِثْلِ نَسْجِ الْعَنْکَبُوتِ: لا یَدْرِى اَصابَ اَمْ اَخْطَأَ; فَاِنْ اَصَابَ خَافَ اَنْ یَکُونَ قَدْ اَخْطَأَ وَ اِنْ اَخْطَأَ رَجَا اَنْ یَکُونَ قَدْ اَصَابَ. جَاهِلٌ خَبَّاطُ جَهَالات، عاش رَکَّابُ عَشَوَات، لَمْ یَعَضَّ عَلَى الْعِلْمِ بِضِرْس قاطِع، یَذْرُو الرِّوَایَاتِ ذَرْوَ الرِّیحِ الْهَشِیمَ. لاَمَلِیٌّ ـ وَاللهِ ـ بِاِصْدَارِ ما وَرَدَ عَلَیْهِ، وَ لاَ اَهْلٌ لِمَا قُرِّظَ بِهِ، لا یَحْسَبُ الْعِلْمَ فی شَیء مِمّا اَنْکَرَهُ، وَ لا یَرى اَنَّ مِنْ وَراءِ مَا بَلَغَ مَذْهَباً لِغَیْرهِ، وَ إِنْ اَظْلَمَ عَلَیْهِ اَمْرٌ اکْتَتَمَ بِهِ لِمَا یَعْلَمُ مِنْ جَهْلِ نَفْسِهِ، تَصْرُخُ مِنْ جَوْرِ قَضائِهِ الدِّمَاءُ، و تَعزجُّ مِنْهُ الْمَوارِیثُ.

ترجمه

گروه دوّم (جاهلان عالم نما را امام(علیه السلام) چنین توصیف مى کند):

او مردى است که انبوهى از جهل و نادانى را در خود جمع کرده است; و در میان مردم نادان، به هر سو مى شتابد و در تاریکیهاى فتنه ها به پیش مى دود; از دیدن منافع پیمان صلح در میان مردم نابیناست; انسان نماها او را عالم و دانشمند مى نامند در حالى که چنین نیست.

او صبح (که از خواب بر مى خیزد) کارى جز انباشتن چیزهایى که اندکش بهتر از بسیار است، ندارد; تا این که از آبهاى گندیده (زشتیها و پلیدیها) سیراب مى شود و انبوهى از مسائل بیهوده را (در مغز و فکر خود) جمع مى کند; آن گاه بر مسند قضا و داورى در میان مردم مى نشیند (و عجب این که این بینواى نالایق)، تضمین مى کند حقایقى را که بر دیگران مشتبه شده است روشن و خالص سازد و هرگاه با مسأله مبهمى رو به رو گردد، براى تبیین آن، افکار بیهوده و حرفهاى پوچ و توخالى را پیش خود آماده مى سازد و (با این مقدمات نادرست) به نتیجه آن حکم مى کند. او در برابر شبهات فراوانى که وى را احاطه کرده همانند عنکبوت است که تارهایى مى تند و بر آن تکیه مى کند (تارهایى سُست و بى اساس!) او نمى داند درست حکم کرده یا به خطا رفته است. به همین دلیل اگر (از روى تصادف) راه صحیحى رفته باشد از این بیم دارد که خطا کرده باشد و اگر راه خطا را پیموده است امید دارد (تصادفاً) صحیح از آب درآید.

او نادانى است که در تاریکیهاى جهالت سرگردان و حیران است و همچون نابینایى است که در ظلمات پر خطر به راه خود ادامه مى دهد. هرگز علوم و دانشها را به طرز صحیحى فرا نگرفته (و به همین دلیل در هیچ مسأله اى با اطمینان و یقین داورى نمى کند).

او همانند تندبادى که گیاهان در هم شکسته را بى هدف و به هر سو پراکنده مى کند، روایات پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) را در هم مى ریزد (تا به گمان خویش از آن نتیجه اى به دست آورد); به خدا سوگند (این نادان مغرور) نه براى حل مسائلى که بر او وارد مى شود قابل اعتماد است، نه براى مدحى که (مدّحان چاپلوس) درباره او سر مى دهند شایستگى دارد!

او باور نمى کند که وراى آنچه شناخته است علم و دانشى باشد و جز آنچه او فهمیده است نظریه دیگرى در کار باشد. هرگاه مطلبى براى او مبهم شود کتمان مى کند چرا که از جهالت خویش آگاه است!

خونهایى (که به ناحق ریخته) از داورى ظالمانه اش فریاد مى کشند و میراثهاى (بر باد رفته) از قضاوت او صیحه مى زنند!