بسیارى سؤال مى کنند با این که «على»(علیه السلام) براى خلافت رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم)از همه شایسته تر بود و افزون بر این پیامبر بارها بر جانشینى و خلافت او تأکید فرمود، چرا آن حضرت براى گرفتن این حقّ مسلّم خویش که در واقع حقّ امّت اسلامى بود بپانخاست و قدرت نمایى نکرد; بلکه سکوت فرمود و میدان به دست دیگران افتاد؟
پاسخ این سؤال به وضوح در عبارت کوتاه و پر معناى این خطبه آمده است; و در واقع چند دلیل براى عدم قیام خود ذکر فرموده است:
نخست این که کسانى که به او پیشنهاد قیام کرده اند مانند «ابوسفیان» به یقین حسن نیّت نداشته اند و یا ـ مانند عبّاس ـ تحت تأثیر کسانى بود که حسن نیّت نداشتند; و لذا امام آنان را در این خطبه، فتنه جو و برترى طلب خوانده است.
دیگر این که حضرت به خوبى مى دید که در مسیر خود تقریباً تنهاست و جز یارانى اندک کسى را ندارد; به همین دلیل در بعضى از خطبه هاى نهج البلاغه نیز امام با صراحت مى گوید: «تنها یاوران من اهل بیت من بودند و من نخواستم آنها را به خطر بیفکنم»!
از همه اینها گذشته، حکومت و زمامدارى مردم براى امام یک هدف نبود; چرا که او آن را آبى متعفّن و لقمه اى گلوگیر مى داند; بلکه وسیله اى براى احقاق حق و اجراى عدالت و یا دفع باطل مى دانست. ولى هنگامى که مى بیند این قیام به این هدف منتهى نمى شود، بلکه ایجاد خلاف میان صفوف مسلمین مى کند و ممکن است منافقان که منتظر بودند از آب گِل آلود ماهى بگیرند، برخیزند و اساس اسلام را به خطر بیندازند، چاره اى جز سکوت نمى بیند.
«ابن ابى الحدید» مى گوید: روایت شده است که روزى «فاطمه»(علیها السلام) امام را به قیام ترغیب کرد و در همان حال صداى مؤذّن برخاست (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ) امام رو به همسر گرامیش فاطمه کرد، فرمود: «اَیَسُرُّکِ زَوالُ هذَا النِّداءِ مِنَ الاَرْضِ; آیا دوست دارى این صدا از روى زمین برچیده شود»؟ عرض کرد: نه فرمود: پس مطلب همان است که من مى گویم (باید سکوت و تحمّل کرد).
از همه اینها گذشته هر کار ـ مخصوصاً قیامهاى مهم اجتماعى سیاسى ـ نیاز به فراهم شدن شرایط دارد و باید زمینه هاى آن فراهم گردد و در غیر این صورت نتیجه اى جز ناکامى و شکست و اتلاف نیروها نخواهد داشت و مانند آن است که میوه نارسیده را از درخت بچینند یا بذر در شوره زار بریزند. امام که از این واقعیّتها با خبر بود، وظیفه الهى خود را در این دید که سکوت را بر قیام ترجیح دهد.
1. به خطبه 26 مراجعه شود.
2. به خطبه 33 مراجعه شود.
3. شرح ابن ابى الحدید، ج 11، ص 113.
