این خطبه همان گونه که در عنوان آن آمده است بیانگر صفات کسانى که بدون لیاقت و استحقاق، بر مسند قضا مى نشینند و مردم را به گمراهى مى کشانند. امام(علیه السلام) در این خطبه آنها را به دو گروه تقسیم کرده است:
گروه اوّل کسانى هستند که آگاهانه راه ضلالت را مى پویند و تسلیم هوا و هوس مى شوند و بدعت در دین مى گذارند و مایه گمراهى خویشتن و خلق خدا مى شوند.
گروه دوّم جاهلان عالم نما و خودکامگان ناآگاهى هستند که گرفتار جهل مرکّبند; بدون هیچ گونه آمادگى براى داورى میان مردم، بر مسند قضاوت مى نشینند و شبهاتى به هم مى بافند و پشت سرهم مرتکب اشتباه و خطا مى شوند. حق را به باطل مى آمیزند و خونهاى بى گناهان را بر باد مى دهند; و اموال مردم را به ناحق به دیگرى مى بخشند. این احتمال نیز وجود دارد که قسمت اوّل، اشاره به حاکمان بدعت گذار و گمراهِ ظلم و جور باشد و دوّمى به قاضیان جاهل و بى خبر. بنابراین کلمه حکم که در عنوان این خطبه آمده است در مفهوم عامّى به کار رفته که هم شامل حکومت و هم قضاوت مى شود.
در پایان خطبه امام(علیه السلام) از این گونه افراد که به قرآن مجید پشت کرده و معروف در نظرشان منکر، و منکر در نظرشان معروف است به خدا شکایت مى کند.
بنابراین، خطبه در سه بخش خلاصه مى شود: بخش اوّل و دوّم، توصیف این دو گروه گمراه است; و بخش سوّم مشتمل بر شکایت به خداوند از آنها و امثال آنان است.
* * *
