در نهج البلاغه بارها و بارها روى مسأله عدالت و انصاف تکیه شده و اصولا امیرمؤمنان على (علیه السلام) یکى از بزرگترین بنیانگذاران عدل در جامعه بشرى است و به گفته نویسنده معروف مسیحى (جرج جرداق)، او بانگ عدالت انسانیّت است که از حلقوم تاریخ برخاسته و به همین دلیل نام کتابش را «الامام عَلِىّ صَوْتُ الْعَدالَةِ الاِنْسانِیَّةِ» نامیده است.
در روایات اسلامى ـ هماهنگ با سخنان على (علیه السلام) در نهج البلاغه ـ تعبیرات جالبى در این زمینه دیده مى شود.
در سخنى از امام سجاد على بن الحسین (علیه السلام) مى خوانیم: «اَلْعَدْلُ اَحْلى مِنَ الْماءِ یُصیبُهُ الظَّمآنُ; عدالت شیرینتر از آب براى تشنه کامان است! (همان گونه که حیات تشنه کامان در آب است، حیات جامعه انسانیّت در عدالت است!)».
در حدیث دیگرى از امام صادق (علیه السلام) مى خوانیم: «اَلْعَدْلُ اَحْلى مِنَ الشَّهْدِ وَ اَلْیَنُ مِنَ الزَّبَدِ وَ اَطْیَبُ ریحاً مِنَ الْمِسْکِ; عدل شیرین تر از عسل، نرم تر از کره، خوشبوتر از مشک است».در حدیث دیگرى از امام امیرالمؤمنین (علیه السلام) مى خوانیم: «اَلْعَدْلُ اَساس بِهِ قِوامُ الْعالَمِ; عدل شالوده اى است که قوام جهان بر آن بنا شده است!» و در تعبیر زیبا و پرمعناى دیگرى از همان حضرت آمده است: «ما عُمِّرَتِ الْبُلْدانُ بِمِثْلِ الْعَدْلِ; شهرها و کشورها آباد نمى شوند مگر به عدالت!».
اصولا همان گونه که در احادیث بالا اشاره شد، پایه جهان هستى بر عدالت نهاده شده، عدالت به مفهوم جامعش یعنى قرار گرفتن هر چیزى در جاى خود، زمین و آسمان و کرات منظومه شمسى و منظومه ها و کهکشانها در جهان بزرگ همه بر طبق قوانین حساب شده اى در مسیر خود حرکت دارند. الکترونها و پروتونها و اجزاى اتم و مدارات آن، همه حساب شده اند و هر کدام در جاى خویش قرار گرفته اند.
در ساختمان وجود انسان اگر اعتدال در هریک از دستگاه ها و نظامات حاکم بر آن، به هم بخورد بیمارى یا مرگ را به دنبال دارد. همین معنا در جهان نبات و حیوان و سایر موجودات زمینى و آسمانى حاکم است. دانشمندان ثابت کرده اند که استقرار حیات و زندگی در کره زمین نتیجۀ مجموعۀ پیچیده ای از نظامات حاکم بر آن است که هر گاه تغییر پیدا کند و کمیّتها و کیفیّتها مختصری دگرگون شود از قابلیّت حیات می افتد و به ویرانه ای مرگبار مبدّل می شود.
این است مفهوم حدیث معروف نبوى که مى فرماید: «بِالْعَدْلِ قامَتِ السَّمواتُ وَ الارْضُ; آسمانها و زمین با عدالت برپاست».
آیا در چنین مجموعه اى انسان و جامعه انسانیّت که جزء کوچکى از آن است مى تواند دور از نظم و عدالت به حیات خود ادامه دهد؟ آیا ممکن است به صورت وصله ناهمرنگى درآید و جایى براى ادامه حیات داشته باشد؟
ممکن است ظلم در کوتاه مدّت، منافع شخص یا کشورى را تأمین کند، ولى اثرات مرگبار آن در دراز مدّت قابل انکار نیست!
1. بحارالانوار، ج 72، ص 36.
2. بحارالانوار، ج 72، ص 39.
3. بحارالانوار، ج 75، ص 83.
4. مستدرک الوسائل، ج 11، ص 320.
5. تفسیر صافى، ذیل آیه 7، سوره الرحمن.
