سؤال : روایاتى که در این بحث ذکر شد، شیعیان علىّ بن ابى طالب(علیه السلام) را به همراه آن حضرت، بهترین آفریده هاى خداوند معرّفى کرد; با توجّه به این مقام والاى شیعه، مى خواهیم بدانیم که شیعه به چه اشخاصى گفته مى شود؟

آیا ما واقعاً شیعه مى باشیم، و مشمول این روایات هستیم؟

جواب : در پاسخ به این سؤال باید کلمه «شیعه» را از سه جهت مورد مطالعه قرار دهیم:

ابتدا معناى آن را در لغت بررسى کنیم، سپس به موارد استعمال آن در قرآن مجید بپردازیم، و در پایان، بخشى از روایاتى که به معرّفى شیعیان حقیقى پرداخته، ذکر نماییم.

الف ـ شیعه در لغت : کلمه شیعه در لغت، به «الانتشار مع القدره» تفسیر شده است; یعنى به چیزى که با قدرت و قوّت در نقاط مختلف منتشر شود شیعه گفته مى شود. نتیجه این که، شیعه در لغت به گروهى منتشر، قوى و نیرومند اطلاق مى شود.

 ب ـ شیعه در قرآن : این کلمه در چهار جاى قرآن بکار رفته است.

یکى از آیات فوق در مورد حضرت ابراهیم(علیه السلام) است. در آیات 83 و 84 سوره صافّات مى خوانیم:

«وَإِنَّ مِنْ شیعَتِه لَاِبْراهیمَ * إِذْ جـاءَ رَبَّهُ بِقَلْب سَلیم; و از پیروان او (حضرت نوح(علیه السلام)) ابراهیم بود; (به خاطر آور) هنگامى را که با قلب سلیم به پیشگاه پروردگارش آمد.»

در این آیه شریفه، ابراهیم به عنوان شیعه حضرت نوح(علیه السلام) معرّفى شده است، یعنى آن حضرت ادامه دهنده خطّ حضرت نوح(علیه السلام) بود; آیه دوم چگونگى موفّقیت حضرت ابراهیم در ادامه خطّ حضرت نوح را، روى آوردن به درگاه پروردگار با قلبى سلیم(1) بیان کرده است.

یکى دیگر از آیاتى که کلمه شیعه در آن به کار رفته، آیه 15 سوره قصص مى باشد، در این آیه، که پیرامون داستان حضرت موسى(علیه السلام) است، مى خوانیم:

وَدَخَلَ الْمَدینَةَ عَلَى حینِ غَفْلَة مِنْ أَهْلِهـا فَوَجَدَ فیهـا رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلانِ هـذا مِنْ شِیعَتِه وَهـذا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغـاثَهُ الَّذِی مِنْ شیعَتِه عَلَى الَّذِی مِنْ عَدُوِّهِ...

او (موسى) هنگامى که اهل شهر در غفلت بودند وارد شهر شد; ناگهان دو مرد را دید که به جنگ و نزاع مشغولند; یکى، از پیروان او (و از بنى اسرائیل) بود، و دیگرى، از دشمنانش; آن که از پیروانش بود در برابر دشمنش ز وى تقاضاى کمک نمود...

کلمه شیعه در این آیه شریفه بر پیروان حضرت موسى(علیه السلام) اطلاق شده است و شاید از این تعبیر بتوان استفاده کرد که آن حضرت قبل از نبوّت گروهى را تربیت کرده بود که در راه حق، متشکّل و منسجم بودند.

نتیجه این که، کلمه شیعه در آیات فوق در مورد بعضى از پیامبران و پیروان آنها به کار رفته است.

 ج ـ شیعه در روایات : کلمه «شیعه» در روایات بطور گسترده استعمال شده است; به سه نمونه آن در این بحث قناعت مى کنیم:

1 . روزى حضرت على(علیه السلام) خطاب به یکى از یارانش به نام «نوف بکالى» فرمود:

«أَتَدْری یـا نَوْفُ مَنْ شیعَتی؟; آیا مى دانى شیعیان من چه کسانى هستند (و چه ویژگیهایى دارند؟)

نوف عرض کرد: لا وَالله; نه به خدا قسم! شما بفرمائید.

سپس حضرت شروع به بیان اوصاف شیعیان خود نمود، از جمله فرمود: «رُهْبـانٌ بِاللَّیْلِ وَاُسْدٌ بِالنَّهـار(2); شیعیان من راهبان شب و شیرمردان روز هستند (در دل شب عالم خاصّى دارند و در روز، به هنگام دفاع از اسلام بسیار شجاع و قوى هستند.)»

2 . در روایت دیگرى شیعیان این گونه توصیف شده اند:

«إِنَّما شَیعَتُنـا أَصْحـابُ الْأَرْبَعَةِ الْأَعْیُنِ; عَیْنـانِ فِی الرَّأْسِ وَعَینـانِ فِی الْقَلْبِ(3); شیعیان ما داراى چهار چشم هستند! دو چشم (مانند همه انسانها) در سر و دو چشم دیگر در قلب دارند.»

یعنى شیعیان آدمهاى قوى، شجاع، بیدار، روشن، فهمیده، عالم و همه چیز فهم هستند; نه آدمهاى بى دست و پا و ساده لوح.

 3 . شخصى به امام باقر(علیه السلام) عرض کرد: «الحمدلله شیعیان شما خیلى زیاد هستند» امام(علیه السلام) نگاه پرمعنایى به او کرد و فرمود: اینها که مى گویى شیعیان ما هستند، آیا این کارها را انجام مى دهند؟

هَلْ یَعْطِفُ الْغَنیُّ عَلَى الْفَقیرِ؟ وَ یَتَجـاوَزُ الْمُحْسِنُ عَنِ الْمُسِیءِ وَیَتَواسَوْنَ؟ قُلتُ: لا، قـالَ: لِیْسَ هـؤُلاءِ الشِّیعَةُ، الشِّیعَةُ مَنْ یَفْعَلُ هَکَذا(4)

آیا ثروتمندان این افراد به حال فقراء و مستمندان خود توجّهى دارند و به آنها رسیدگى مى کنند؟ آیا بزرگان و نیکوکاران این افرادى که شما آنها را شیعه می خوانید،خطاها و اشتباهات خطاکاران را می بخشد و آنها را مورد عفو و گذشت قرار می دهند،(یا آنها را چندین برابر مجازات می کنند و زجر می دهند!؟) آیا اینها مساوات دارند؟ خوشبختی های خویش را بین همدیگر تقسیم می کنند(شادیهایشان را با هم قسمت نمایند)؟

آن مرد وقتى این ویژگیها را شنید شرمنده شد و پاسخ منفى داد. سپس حضرت فرمود: چنین افرادى شیعه نیستند; شیعه کسى است که آنچه را گفتم عمل کند.

آرى، شیعه باید راهب شب و شیر روز، انسانى هوشیار و فهمیده و زرنگ باشد، به فقراء و نیازمندان کمک کند و از خطاى خطاکاران در گذرد و دیگران را در شادیهاى خود سهیم کند.

* * *

1 . روایات، قلب سلیم را قلبى معرّفى مى کند که غیر از خدا در آن نباشد; یعنى چیزهاى دیگر را هم براى خدا بخواهد; زن و فرزند، ثروت، مقام، سلامتى، امنیّت و خلاصه همه چیز را براى تقّرب بیشتر به خداوند بخواهد، اگر هر کدام اینها ارزش مستقل یافت و در قلب جاى گرفت، دیگر آن قلب، قلب سلیم نخواهد بود! «قلب سلیم» دوبار در قرآن مجید استعمال شده است، یکى در آیه 89 سوره شعراء و مورد دیگر در آیه 84 سوره الصّافات آمده است. شرح بیشتر پیرامون «قلب سلیم» را در تفسیر نمونه، جلد 15، صفحه 273 و جلد 19، صفحه87 به بعد مطالعه فرمایید.

2 . بحار الانوار، جلد 75، صفحه 28.

3 . الکافی، جلد 8، صفحه 215.

4 . بحار الانوار، جلد 71، صفحه 313.