احادیث و روایاتی که در شأن نزول این آیه شریفه وارد شده، فراوان است. مرحوم علاّمه امینی «رضوان الله علیه» در کتاب ارزشمند و بی نظیرش الغدیر(1)، به صورت گسترده ای پیرامون واقعه غدیر بحث کرده است. وی حدیث غدیر را، در این کتاب تحقیقی، از یکصد و ده نفر از صحابه پیامبر نقل می کند. علاوه بر این از هشتاد نفر از «تابعین»(2) نیز حدیث ارزشمند غدیر را نقل می کند؛ نویسنده توانمند الغدیر احادیث مربوط به این حادثه بزرگ و کم نظیر را از سیصد و شصت کتاب مختلف نقل کرده است؛ کتابهایی که قسمتی از آن، از اهل سنّت و قسمتی دیگر، از شیعه است؛ امّا نکته قابل توجّه این که تمام روایات مربوط به حادثه پر شکوه غدیر مربوط به بحث ما نمی شود، بلکه تنها روایاتی که دربارۀ نزول این آیه شریفه بحث می کند مرتبط با بحث ماست و اتّفاقاً تعداد چنین روایاتی نیز کم نیست و تنها محقّق بزرگ علاّمه امینی در کتاب فوق شانزده روایت در این زمینه نقل کرده است.(3)
به برخى از این روایات توجّه کنید:
1 ـ سیوطى، که از علماى اهل سنّت است و در کشور مصر مى زیسته و در نزد اهل سنّت انسان معتبرى محسوب مى شود، روایت زیر را در کتاب خویش نقل کرده است:
«ابو سعید خدرى مى گوید:
لَمّا نَصَبَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله علیه وآله) عَلِیّاً (علیه السلام) یَوْمَ غَدیرِ خُمٍّ فَنادى لَهُ بِالْوِلایَةِ، هَبَطَ جِبْرَئیلُ بِهذِهِ الاْیَةِ: «اَلْیَوْمَ اَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ ...»
هنگامى که پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله) در روز غدیر خم، حضرت على (علیه السلام) را به جانشینى خود منصوب کرد و ولایت او را بر مؤمنین اعلام کرد، جبرئیل نازل شد و آیه فوق را براى پیامبر آورد.
طبق این روایت، که از خود اهل سنّت نقل شده، منظور از «الیوم» روز غدیر خم است و آیه مورد بحث در مورد ولایت و خلافت امیر مؤمنان(علیه السلام) نازل شده است.
2 ـ همان دانشمند سنّى روایت دیگرى را از ابو هریره، که راوى مورد قبولى در نزد اهل سنّت است، نقل مى کند. طبق این روایت ابو هریره مى گوید:
لَمّـا کان یَوْمَ غَدیرِ خُمٍّ وَهُوَ یَوْمُ ثَمانی عَشَرَ مِنْ ذِی الْحَجَّةِ، قالَ النَّبِیُّ(صلى الله علیه وآله): مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِیٌّ مَوْلاهُ، فَاَنْزَلَ اللهُ: «اَلْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ و...»
هنگامى که روز عید غدیر، که روز هجدهم ذى الحجّه است، فرا رسید، پیامبر(صلى الله علیه وآله)فرمود: «هر کسى که من مولاى او هستم، این على (یعنى علىّ بن ابى طالب، نه على دیگر) مولاى اوست» سپس آیه اکمال دین نازل شد.
این روایت نیز به روشنى بر آنچه که مورد بحث است دلالت دارد.
3 ـ خطیب بغدادى، یکى دیگر از علماى اهل سنّت که در قرن پنجم مى زیستهاست، در کتاب خویش، تاریخ بغداد، به نقل از ابو هریره، چنین روایت مى کند:
قالَ رَسُولُ الله(صلى الله علیه وآله): «مَنْ صـامَ یَوْمَ ثَمـانَ عَشَرَةَ مِنْ ذِی الْحَجَّةِ کُتِبَ لَهُ صِیـامُ سِتّینَ شَهْراً» وَهُوَ یَوْمُ غَدیرِ خُمٍّ لَمّـا أَخَذَ النَّبِیُّ صلى الله علیه وآله بِیَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبی طـالِب فَقالَ: «أَلَسْتُ وَلِیَّ الْمُؤْمِنِینَ» قـالُوا: بَلى یـا رَسُولَ اللهِ، قـالَ صلى الله علیه وآله: «مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ، فَعَلِیٌّ مَوْلاهُ» فَقـالَ عُمَرُ بْنُ خَطّاب: بَخّ بَخّ لَکَ یَابْنَ أَبی طالِب أَصْبَحْتَ مَوْلاىَ وَمَوْلاى کُلِّ مُؤْمِن وَمُؤْمِنَة، فَأَنْزَلَ اللهُ «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ ...»
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: «کسى که روز هیجدهم ذى الحجّه را روزه بگیرد، معادل روزه شصت ماه برایش ثواب مى نویسند» و این روز مصادف با روز غدیر خم است که پیامبر(صلى الله علیه وآله)دست علىّ بن ابى طالب را گرفت و سپس از مردم پرسید: «آیا من پیامبر، نسبت به مؤمنان و مسلمانان از خودشان اولى نیستم؟» همه در جواب گفتند: بله، پیامبر(صلى الله علیه وآله)(پس از این که این اقرار را از مسلمانان گرفت) فرمود: «هر که من مولاى او هستم، على نیز مولاى اوست.» عمر بن خطاب (براى عرض تبریک خدمت امیر المؤمنین(علیه السلام) رسید و) گفت: اى فرزند ابو طالب! این فضیلت و مقام بر تو مبارک باشد، تو مولى و سرپرست من و تمام مسلمانان گشتى، سپس خداوند آیه شریفه «الیوم اکملت لکم دینکم ...» را نازل کرد.
4 ـ حاکم حسکانى، که او نیز از دانشمندان اهل سنّت در قرن پنجم است، روایات صریح و روشنى در این زمینه در کتابش آورده، که جهت اختصار از نقل آن روایات صرفنظر مى شود.
5 ـ حافظ ابونعیم اصفهانى در کتاب «ما نزّل من القرآن فى على(علیه السلام)» از صحابى معروف پیامبر، ابو سعید خدرى، نقل کرده که پیامبر(صلى الله علیه وآله) در غدیر خم على(علیه السلام) را به عنوان ولى و خلیفه به مردم معرفى کرد، هنوز مردم متفرّق نشده بودند که آیه «الیوم اکملت لکم دینکم ...» نازل شد، در این موقع پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود:
اَللهُ اَکْبَرُ عَلى اِکْمالِ الدّینِ وَ اِتْمامِ الِنّعْمَةِ وَرِضَى الرَّبِّ بِرِسالَتى وَ بِالْوِلایَةِ لِعَلِىٍّ(علیه السلام)مِنْ بَعْدى، ثُمَّ قالَ: مَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَعِلیٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَ عادِ مَنْ عاداهُ وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ
الله اکبر بر تکمیل دین و اتمام نعمت پروردگار و خشنودى خداوند از رسالت من و ولایت على (علیه السلام)بعد از من، سپس فرمودند: هر کس من مولاى اویم، على (علیه السلام)مولاى او است، خداوندا ! آن کس که او را دوست بدارد دوست بدار، و آن کس که او را دشمن دارد، دشمن بدار، هر کس او را یارى کند، یارى اش کن و هر کس دست از یارى اش بردارد، دست از او بردار.
نتیجه این که، از روایاتى که ذکر شد و روایات فراوانى که جهت رعایت اختصار ذکر نشد به روشنى استفاده مى شود که آیه شریفه اکمال دین پیرامون حادثه غدیر نازل شده و گواه واضح و روشنى بر امامت و ولایت و خلافت امیر مؤمنان(علیه السلام)است.
