براى روشن شدن تفسیر «آیه أذان»، که یکى دیگر از آیات فضایل حضرت على (علیه السلام)محسوب مى شود و در ارتباط با «آیه مؤذّن» مى باشد، لازم است توضیحى کوتاه پیرامون آیات اوّلیه سوره توبه داشته باشیم:
سال هشتم هجرت مکّه فتح شد و بساط بت پرستى از سرزمین وحى برچیده شد و همه مسلمان شدند. برخورد محبّت آمیز و توأم با عفو و إغماض و گذشت پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله وسلم) با مشرکان مکّه، سبب شد که مردم بطور گسترده از اسلام استقبال نموده و گروه گروه به اسلام روى آورند و نبوّت پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله وسلم) را بپذیرند. این سال با تمام حوادثش به پایان رسید، حضرت رسول اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم)قصد داشت در سال نهم حجّة الوداع را به جا آورد، ولى با توجّه به امور زیر مناسب ندید که در آن سال این عبادت بزرگ را انجام دهد:
الف ـ برخى از بت پرستان از گوشه و کنار جزیرة العرب به زیارت خانه خدا مى آمدند و على رغم این که کعبه مقدّس از بت ها پاک شده بود، ولى آن ها به عشق بت ها بر گرد آن بیت عتیق به طواف مى پرداختند و علاوه بر این، شعارهاى زمان جاهلیّت را به هنگام طواف سرمى دادند!
ب ـ هنوز طواف به صورت برهنه و عریان کاملا ریشه کن نشده بود و برخى از بت پرستان بدین شکل طواف مى کردند; زیرا آن ها معتقد بودند لباسى را که طائف به هنگام طواف به تن دارد، باید پس از إتمام طواف به نیازمندى صدقه بدهد، بدین جهت اگر کسى بیش از یک لباس نداشت، یا به هر علّتى مایل نبود لباس خود را به فقیر بدهد، قبل از طواف لباس ها را از تن خارج مى کرد و لخت و عریان به طواف مى پرداخت، تا بدین شکل لباس هاى خویش را حفظ کرده باشد، گاه این مسأله از سوى طواف کنندگان زن نیز عملى مى شد! حال تصوّر کنید هنگامى که یک زن به صورت عریان در مسجد الحرام ظاهر شود و به طواف بپردازد، چه صحنه ای به وجود می آید و محیط روحانی و معنوی مسجد به چه فضایی تبدیل می شود!؟
با توجّه به امور فوق، پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله وسلم) از انجام حج در سال نهم منصرف شد، تا این که آیات اوّلیّه سوره توبه نازل گشت که طبق این آیات پیامبر موظّف شد چهار مطلب را در مراسم حجّ سال دهم هجرت به مشرکان ابلاغ کند:
1 ـ «لا یَحِجَّنَّ الْبَیْتَ مُشْرِکٌ» ـ پس از سال دهم هجرت هیچ مشرکى حق ندارد حج به جا آورد، آن ها حقّ ورود به مسجدالحرام را پس از این نخواهند داشت. خانه اى که قهرمان مبارزه با بت پرستى و بت شکن تاریخ آن را بنانهاده، جاى بت پرستان و مشرکان نیست. مشرک و بت پرست نباید برگرد خانه توحید بچرخد; مگر این که دست از شرک خویش بردارد.
2 ـ «وَ لا یَطُوفَنَّ بِالْبَیْتِ عُرْیانٌ» ـ پس از این، هیچ کس حق ندارد برهنه برگِرد خانه خداوند طواف کند و با این کار زشت خویش فضاى روحانى و معنوى و ملکوتى مسجدالحرام را آلوده نماید.
3 ـ «وَ لایَدْخُلَ الْبَیْتَ اِلاّ مُؤمِنٌ» ـ در گذشته ورود به داخل کعبه براى عموم مردم امکان پذیر بود (برخلاف امروز که این سعادت جز براى افراد معدود و انگشت شمار، براى کسى حاصل نمى شود) و مسلمان و مشرک داخل کعبه مى رفتند، ولى پس از ابلاغ این پیام هیچ مشرکى حق ندارد وارد خانه کعبه گردد.
4 ـ «وَ مَنْ کانَتْ لَهُ مُدَّةٌ فَهُوَ اِلى مُدَّتِه وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ لَهُ مُدَّةٌ فَمُدَّتُهُ اَرْبَعَةُ اَشْهُر» ـ آن عدّه از مشرکین که با پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم)عهد و پیمان ترک مخاصمه داشتند و هیچ مدّتى براى آن ذکر نشده بود، تا چهار ماه فرصت داشتند که اسلام بیاورند، پس از چهار ماه هیچ عهد و پیمانى بین پیامبر و آن ها نخواهد بود، امّا آن ها که عهد و پیمانشان داراى مدّت بود و هنوز مدّت آن نرسیده بود و برخلاف عهد خویش عمل نکرده بودند و به کمک دشمنان اسلام نشتافته بودند، عهد و پیمان آن ها تا پایان مدّت محترم بود.
پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله وسلم) موظّف بود امور فوق را در ایّام حجّ سال دهم هجرت به اطّلاع مشرکان برساند. حضرت براى این کار ابوبکر را انتخاب کرد تا آیات اوّلیّه سوره توبه را در ایّام حج براى مشرکان بخواند، او بدین منظور به سمت مکّه حرکت کرد، مدّتى نگذشت که جبرئیل امین بر پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله وسلم) نازل شد و عرض کرد:
«این مأموریّت را خودت، یا مردى که مثل توست باید انجام دهد; نه شخص دیگرى» پیامبر پس از این پیام، به على فرمود:
على جان برو و آیات اوّلیّه سوره توبه را از ابوبکر بگیر و در مراسم حج به اطّلاع مشرکان برسان!
على(علیه السلام) طبق دستور پیامبر آیات را از ابوبکر گرفت و آن ها را در ایّام حج به اطّلاع مشرکان رسانید.
مرحوم طبرسى در این مورد مى گوید:
اجمع المفسّرون و نقلة الاخبار انّه لمّا نزلت برائة رفعها رسول الله (صلى الله علیه وآله وسلم)الى ابى بکر، ثم اخذها منه و دفعها الى علىّ بن ابى طالب
تمام مفسّران عالم اسلام، اعمّ از شیعه و سنّى، و تمام محدّثان و راویان اخبار، اجماع و اتّفاق دارند بر این که هنگامى که سوره توبه بر پیامبر اسلام (صلى الله علیه وآله وسلم) نازل شد آن حضرت، این سوره را به ابوبکر داد (تا در مراسم حج براى مشرکان بخواند) سپس از وى پس گرفت و به على سپرد (تا آن حضرت این مأموریّت را انجام دهد).
آنچه مجمع البیان گفته و ما به صورت مشروح تر توضیح دادیم، قدر مشترک تمام روایاتى است که در این زمینه وارد شده، و تنها احقاق الحق آن را از چهل کتاب از کتاب هاى اهل سنّت نقل کرده است!
