در مورد این که منظور از کلمات، که حضرت آدم به آن ها متوسّل شد و به درگاه الهى توبه کرد، چه بوده است؟ نظریّات مختلفى مطرح شده، که به سه نمونه آن اشاره مى شود.
1 ـ منظور از کلمات همان چیزى است که در آیه 23 سوره اعراف آمده است; خداوند در این آیه مى فرماید:
رَبَّنا ظَلَمْنا اَنْفُسَنا وَ اِنْ لَمْ تَغْفِرْلَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ
پروردگارا ! ما به خویشتن ستم کردیم; و اگر ما را نبخشى و بر ما رحم نکنى، از زیانکاران خواهیم بود.
حضرت آدم و حوّا با این کلمات به درگاه خداوند توبه کردند.
2 ـ منظور از کلمات به اعتقاد «مجاهد» این جملات بوده است:
اَللّهُمَّ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، سُبْحانَکَ وَ بِحَمْدِکَ رَبِّ اِنّى ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْلى اِنَّکَ خَیْرُ الْغافِرینَ. اَللّهُمَّ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، سُبْحانَکَ وَ بِحَمْدِکَ رَبِّ اِنّى ظَلَمْتُ نَفْسى فَارْحَمْنى، اِنَّکَ اَنْتَ اَرْحَمُ الرّاحِمینَ. اَللّهُمَّ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ، سُبْحانَکَ وَ بِحَمْدِکَ رَبِّ اِنّى ظَلَمْتُ نَفْسى، فَتُبْ عَلَىَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ
پروردگارا ! هیچ معبودى به غیر از تو وجود ندارد، تو منزّه هستى و من به حمد و ستایشت مشغولم، پروردگارا ! من به خویشتن ظلم کردم; مرا ببخش که تو بهترین بخشایندگانى. پروردگارا ! هیچ معبودى به غیر از تو نیست، تو منزّه هستى و من به حمد تو مشغولم، خداى من! من به خویشتن ظلم کردم; تو به من رحم کن که تو بهترین رحم کنندگانى. پروردگارا ! هیچ الهى جز تو نیست، منزّه هستى و من به حمد تو مشغولم، خداى من! من به خویشتن ظلم کردم، توبه ام را بپذیر، که تو توبه پذیر و مهربان هستى.
3 ـ منظور از کلمات، حضرت محمّد، على، فاطمه، حسن و حسین (علیهم السلام) است; یعنى آدم (علیه السلام) به خمسه طیّبه توسّل جست و آن ها را شفیع درگاه خداوند قرار داد و خداوند به برکت آن بزرگواران توبه اش را پذیرفت.
احادیث فراوانى، در منابع شیعه و اهل سنّت، وجود دارد که احتمال سوم را تأیید مى کند; هر چند جمع بین هر سه احتمال امکان پذیر است و منافاتى بین احتمالات سه گانه فوق نیست. بدین معنى که حضرت آدم به خمسه طیّبه توسّل جست، ولى صیغه و الفاظ توبه اش به همان شکلى که در دو احتمال دیگر آمده، بوده است.
همان گونه که گفته شد، عدّه اى از دانشمندان اهل سنّت احتمال سوم، که مورد اتّفاق علماء شیعه مى باشد، را پذیرفته اند و روایاتى در این زمینه نقل کرده اند که به هشت نفر از آنان اشاره مى شود:
1 ـ علاّمه بیهقى در کتاب دلائل النّبوّة
2 ـ علاّمه ابن عساکر در مسند
3 ـ علاّمه سیوطى در تفسیر الدّرّ المنثور
4 ـ علاّمه سیوطى در جمع الجوامع
5 ـ علاّمه کاشفى در معارج النّبوّة
6 ـ علاّمه قندوزى در ینابیع المودّة
7 ـ علاّمه ابن المغازلى در مناقب
8 ـ علاّمه نطنزى در خصایص العلویّة.
به چند نمونه از روایات مذکور توجّه کنید:
الف ـ ابن مغازلى از ابن عبّاس چنین نقل مى کند:
سُئِلَ رَسُولُ اللهِ (صلى الله علیه وآله وسلم) عَنِ الْکَلِماتِ الَّتى تَلَقّاها آدَمَ، قال: سَئَلَهُ آدَمُ بِحَقِّ مُحَمَّد وَ عَلِىٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ اِلاّ ما تُبْتَ عَلَیْهِ فَتابَ عَلَیْهِ
از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله وسلم) سؤال شد: که منظور از کلماتى که آدم آن ها را از سوى خداوند دریافت کرد (و به آن ها توسّل جست و توبه کرد) چه بوده است؟ حضرت رسول (صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند: آدم از خداوند خواست که به حقّ محمّد، على، فاطمه، حسن و حسین توبه او را بپذیرد و خداوند توبه اش را پذیرفت.
ب ـ ابن عساکر در مسند، از خلیفه دوم چنین نقل مى کند:
قالَ آدَمُ: اَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ آلِه اِلاّ غَفَرْتَ لى ـ الى قوله (علیه السلام) ـ وَ لَوْ لا هُوَ ما خَلَقْتُکَ
آدم (به هنگام توبه به درگاه پروردگار چنین) گفت: پروردگارا ! تو را به حقّ محمّد و آل محمّد مى خوانم که از من درگذرى ... و اگر محمّد و آل محمّد نبود، خداوند آدم را خلق نمى کرد.
عمر بن خطاب هر چند این روایت را به پیامبر نسبت نداده، ولى این گونه مطالب چیزى نیست که غیر پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم)یا امام معصوم (علیهم السلام)از آن مطّلع باشد; بنابراین، حتماً آن را از پیامبر اسلام شنیده است.
ج ـ علاّمه نطنزى روایت زیر را در خصائص العلویّه از مجاهد نقل مى کند:
اَنَّ الْکَلِماتِ الَّتى تَلَقّاها آدَمُ مِنْ رَبِّه اَللّهُمَّ بِحَقِّ مُحَمَّد وَ عَلِىٍّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ اِلاّ تُبْتَ عَلَیْهِ فَتابَ اللهُ عَلَیْهِ
کلماتى که آدم از خداوند دریافت کرد چنین بود: «پروردگارا ! به حقّ محمّد، على، فاطمه، حسن و حسین توبه ام را بپذیر، سپس خداوند توبه اش را پذیرفت.
در ادامه این روایت آمده است که وقتى توبه آدم پذیرفته شد، انگشترى براى خویش تهیّه کرد که بر روى نگین آن نام پیامبر اسلام به عنوان رسول الله، و نام حضرت على به عنوان امیرالمؤمنین حک شده بود.
خلاصه این که، طبق روایات فراوانى که در کتاب هاى تشیّع و تسنّن آمده (و آنچه ذکر شد نمونه اى از آن احادیث فراوان بود) منظور از کلماتى که حضرت آدم به آن توسّل جست و در سایه توسّل به آن کلمات توبه اش پذیرفته شد، «خمسه طیّبه» بوده است. آیا این مقام در عالم هستى براى هیچ کس جز اهل بیت عصمت (علیهم السلام)ثابت شده است؟! آیا این فضیلت بزرگ دلالت نمى کند که این خاندان برترین انسان ها هستند؟! اگر آن ها برترین هستند (که هستند) و خداوند بخواهد خلیفه اى براى پیامبرش تعیین کند، آیا با وجود برترین افراد، حکمت خداوند اجازه مى دهد که دیگران به عنوان خلیفه رسول خدا نصب شوند؟! و اگر مردم بخواهند انتخاب نمایند، آیا عقل اجازه مى دهد که با وجود برترین افراد، به سراغ اشخاص دیگر رفت و آن ها را انتخاب نمود؟! قضاوت با شماست.
